ชื่อสมุนไพร : มะกรูด
ชื่อเรียกอื่นๆ : มะขุน, มะขูด (ภาคเหนือ), มะกูด (ภาคเหนือ), มะขู (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน), ส้มกรูด (ภาคใต้), ส้มมั่วผี (ภาคใต้), มะหูด (หนองคาย) และ โกรยเชียด (เขมร)
ชื่อวิทยาศาสตร์ :  Citrus hystrix  DC.
ชื่อสามัญ : Leech lime, Mauritus papeda, Porcupine Orange
วงศ์ :  RUTACEAE

มะกรูดเป็นพืชในสกุลส้ม (Citrus) ที่มักจะถูกนำมาใช้เป็นส่วนหนึ่งในเครื่องปรุงอาหารหลายชนิด เนื่องมาจากกลิ่นและรสชาติที่เป็นเอกลักษณ์ นอกจากนี้ยังเต็มเปี่ยมไปด้วยคุณประโยชน์ที่ช่วยในการรักษาโรคต่างๆในร่างกายได้ เช่น ขับลมในลำไส้ แก้อาการท้องอืด จุกเสียดแน่นท้อง บำรุงเส้นผม รักษาโรคชันนะตุ ช่วยให้เจริญอาหาร ช่วยฟอกเลือด บำรุงโลหิตสตรี แก้อาการปวด เป็นยาบำรุงหัวใจ เป็นต้น มะกรูดเป็นพืชที่นิยมปลูกในหลายประเทศ โดยพบมากในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ทั้งในประเทศไทย ลาว กัมพูชา เวียดนาม มาเลเซีย และอินโดนีเซีย

ลักษณะสมุนไพร :
มะกรูดเป็นพืชตระกูลส้ม (Citrus) เป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็ก สูงประมาณ 2-8 เมตร ลำต้นเป็นไม้เนื้อแข็ง เปลือกต้นสีน้ำตาล ผิวเรียบ มีหนามแหลมตามกิ่งก้านและลำต้น ใบเป็นใบประกอบชนิดลดรูปที่มีใบย่อยเป็นใบเดี่ยว ปลายและโคนมน ลักษณะคล้ายกับใบ 2 ใบต่อกัน คอดกิ่วที่กลางใบ ขนาดกว้าง 2.5-4 เซนติเมตร ยาว 4-7 เซนติเมตร ขอบใบเรียบ ใบมีสีเขียวเข้ม ผิวใบเรียบเป็นมัน มีต่อมน้ำมันอยู่ตามผิวใบทำให้มีกลิ่นหอม ใบออกแบบเรียงสลับ ก้านใบมีปีก ดอกออกเป็นช่อ ช่อละ 3 – 5 ดอก ดอกออกตามซอกใบที่ปลายกิ่ง ดอกมีสีขาว มีกลีบเลี้ยง 5 กลีบ กลีบดอก 5 แฉก โคนกลีบดอกติดกัน  มีเกสรสีเหลืองภายในดอก ผลมีลักษณะเป็นทรงกลมหรือรูปไข่ โคนผลเรียวเป็นจุก เปลือกนอกขรุขระ ผลอ่อนมีผิวสีเขียวเข้ม แต่เมื่อผลสุกจะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองสด มีต่อมน้ำมัน  ภายในผลมีเมล็ดจำนวนมาก เมล็ดมีลักษณะกลมรี สีขาว มะกรูดนิยมขยายพันธุ์ด้วยการตอนกิ่ง

ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ราก, ใบ, ผล และ ผิวจากผล
สรรพคุณทางยา :

1. ราก ช่วยขับพิษ แก้ฝี และแก้เสมหะเป็นพิษ
2. ใบ มีน้ำมันหอมระเหย ใช้เป็นยาขับลมในลำไส้ และแก้อาการจุกเสียดแน่นท้อง
3. ผลช่วยให้ผมดกเป็นเงางาม ช่วยรักษาโรคชันนะตุ ช่วยขับลมในลำไส้ แก้อาการจุกเสียดแน่น แก้อาการท้องอืด ช่วยให้เจริญอาหาร ฟอกเลือด บำรุงโลหิตสตรี แก้อาการปวดและเป็นยาบำรุงหัวใจ

วิธีการใช้ :

1. บำรุงหัวใจ ขับลมในลำไส้ แก้จุกเสียดแน่นท้อง และช่วยขับเสมหะ นำมะกรูดสดมาฝานผิวออกเป็นชิ้นบางๆประมาณ 1 ช้อนแกง เติมการบูรหรือพิมเสนประมาณหยิบมือ ชงด้วยน้ำเดือดและแช่ทิ้งไว้ จากนั้นนำมากรองเอาแต่น้ำ ดื่มรับประทาน 1 ถึง 2 ครั้ง หากอาการยังไม่ดีขึ้นให้เพิ่มปริมาณโดยดื่มรับประทานติดต่อกัน 2-3 วัน
2. บำรุงผมให้สะอาดชุ่มชื้น ดกดำ เป็นเงางาม ผ่าผลมะกรูดออกเป็น 2 ชิ้น แล้วนำเอามะกรูดยีไปบนผมที่ผ่านการสระผมเสร็จแล้ว จากนั้นจึงล้างออกด้วยน้ำสะอาด
3. รักษาชันนะตุ นำผลมะกรูดไปเผาไฟ ผ่าซีก แล้วนำมาใช้สระผม
4. แก้เลือดออกตามไรฟัน นำน้ำที่คั้นได้จากผลมะกรูดมาใช้ถูกฟัน
5. ขับลมหรือขับระดู นำผลมะกรูดมาดองเป็นยาดองเปรี้ยว แล้วนำมารับประทาน
6. แก้อาการวิงเวียนศีรษะ นำมะกรูดสดมาฝานผิวออกเป็นชิ้นบางๆ ชงในน้ำเดือด เติมการบูรเล็กน้อย ดื่มรับประทาน
7. ขับลม แก้ปวดท้องหรือป้ายลิ้นเด็กอ่อน ตัดจุกผลมะกรูด คว้านไส้กลางภายในออก เอามหาหิงส์ใส่แล้วปิดจุก นำไปเผาไฟจนดำเกรียม จากนั้นบดเป็นผงละลายกับน้ำผึ้ง ดื่มรับประทาน

ถิ่นกำเนิด :
มะกรูดมีถิ่นกำเนิดในแถบประเทศมาเลเซีย พม่า ไทย อินโดนีเซีย สิงคโปร์ ฟิลิปปินส์ และอินเดีย

.