ชื่อสมุนไพร : กะเม็งตัวเมีย
ชื่อเรียกอื่นๆ : กะเม็ง, กาเม็ง, คัดเม็ง (ภาคกลาง), หญ้าสับ, ฮ่อมเกี่ยว, ห้อมเกี้ยว (ภาคเหนือ), บังกีเช้า (จีน), ฮั่นเหลียนเฉ่า (จีนกลาง), บักอั่งเน้ย, อั่วโหน่ยเช่า และ เฮ็กบักเช่า (จีน-แต่จิ๋ว)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Eclipta prostrata (L.) L.
ชื่อสามัญ : False Daisy, White Head และ Yerbadetajo Herb
วงศ์ : ASTERACEAE (COMPOSITAE)
ต้นกะเม็งตัวเมียจัดเป็นพืชสมุนไพรล้มลุกที่เต็มไปด้วยสรรพคุณในการรักษาโรค ใช้เป็นยาอายุวัฒนะ ช่วยป้องกันไม่ให้ตับถูกทำลายจากสารพิษหรือแอลกอฮอล์ ยับยั้งการกระจายตัวของเชื้อ HIV และยังเชื่อกันว่าสามารถใช้ในการรักษาโรคมะเร็งได้ดีอีกด้วย ด้วยเหตุนี้ จึงนิยมนำพืชชนิดนี้มาทำเป็นยาเพื่อรักษาโรค ซึ่งหากต้องการให้ได้ผลดี ควรใช้ต้นกะเม็งตัวเมียที่อยู่ในช่วงเจริญเต็มที่และกำลังออกดอก จะทำให้ได้ประสิทธิภาพในการรักษาโรคได้ดีที่สุด ซึ่งนอกจากสรรพคุณในการรักษาโรคแล้ว ยังสามารถใช้สีดำจากลำต้นมาย้อมผ้าหรือย้อมผมได้ด้วย
ลักษณะสมุนไพร :
กะเม็งจัดเป็นไม้ล้มลุกขนาดเล็ก ความสูงเพียง 10-60 เซนติเมตร เปลือกลำต้นมีสีเขียวหรือสีน้ำตาลแดงบางก็มีขนละเอียด บ้างก็ผิวเกลี้ยง กิ่งก้านมักจะแตกออกจากที่โคนต้น ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงตรงข้ามกัน ใบมีลักษณะเป็นรูปรีหรือรูปหอก ปลายใบเรียวแหลม โคนใบสอบแคบ ฐานใบเป็นรอยเว้าเข้าเล็กน้อย ขอบใบเรียบหรือเป็นจักห่างๆ ขอบใบทั้งสองด้านมีขนสีขาวสั้นๆ ขนาดกว้างประมาณ 0.8-2 เซนติเมตร ยาวประมาณ 4-10 ซึ่งขนาดใบขึ้นอยู่กับความอุดมสมบูรณ์ของแหล่งเพาะปลูก หากปลูกในที่แห้งแล้งใบจะมีขนาดเล็ก แต่ถ้าปลูกในที่ชุ่มชื้นมีใบจะมีขนาดใหญ่ ดอกออกเป็นช่อค่อนข้างกระจุกตัวแน่น และออกดอกเป็นช่อเดี่ยวที่บริเวณยอด ดอกมีสีขาว ดอกวงนอกเป็นดอกเพศเมีย มีดอกประมาณ 3-5 ดอก ส่วนดอกวงในกลีบดอกติดกันเป็นหลอด ที่ปลายแยกออกเป็นกลีบ 4 กลีบ และเป็นดอกแบบสมบูรณ์เพศ ผลกะเม็งมีลักษณะเป็นรูปลูกข่าง ขนาดยาว 3-3.5 มิลลิเมตร กว้างประมาณ 1.5 มิลลิเมตร มีสีเหลืองปนดำ ปลายผลมีรยางค์เป็นเกล็ดขนาดยาวประมาณ 2.5 มิลลิเมตร มักพบต้นไม้ชนิดนี้ขึ้นตามที่โล่งแจ้งชุ่มชื้นหรือริมคูน้ำ
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ทั้งต้น ลำต้น ราก และ ใบ
สรรพคุณทางยา :
- ทั้งต้น แก้โรคกระษัยช่วยขับปัสสาวะ ใช้เป็นยาอายุวัฒนะ รักษาโรคมะเร็ง รักษาโรคเกี่ยวกับตา ลดไข้ในเด็ก
- ลำต้น บำรุงเลือดรักษาโรคเบาหวานรักษาโรคดีซ่านแก้อาการปวดศีรษะข้างเดียว(ลมตะกัง) แก้อาการหูอื้อแก้อาการไอกรน แก้อาเจียนเป็นเลือด รักษาลำไส้อักเสบ แก้ริดสีดวงทวาร
- ราก บำรุงเลือดแก้โรคโลหิตจางแก้ท้องร่วง
- ใบ แก้อาการปากเปื่อย ปากเจ็บจากเชื้อรารักษาหนองใน แก้ปัสสาวะเป็นเลือดห้ามเลือด
วิธีการใช้ :
- แก้โรคโลหิตจาง นำรากมาต้มน้ำ ดื่มรับประทาน
- แก้โรคกระษัย ช่วยขับปัสสาวะ ใช้เป็นยาอายุวัฒนะ นำทั้งต้นนำมาคั้นเอาแต่น้ำ กรองด้วยผ้าขาวบาง ผสมกับน้ำร้อนครึ่งแก้ว และผสมกับน้ำผึ้งแท้ 1 ใน 3 ส่วน ของน้ำร้อน แล้วนำมารับประทาน
- รักษาโรคเบาหวาน นำต้นกะเม็งมาตากแดดให้แห้ง แล้วนำไปคั่วให้พอหอม นำมาชงกับน้ำร้อน ใช้ดื่มรับประทาน
- รักษาโรคดีซ่าน นำต้นมาตำให้ละเอียด คั้นเอาแต่น้ำผสมกับน้ำหอม ใช้สูดดม
- แก้อาการปวดศีรษะข้างเดียว (ลมตะกัง) คั้นน้ำจากต้นนำมาหยอดที่จมูกเวลามีอาการปวด
- รักษาโรคเกี่ยวกับตา แก้อาการเจ็บตา แก้ตาแดง นำทั้งต้นประมาณ 1 กำมือ มาต้มน้ำให้เดือดประมาณ 15 นาที ดื่มครั้งละ 1 แก้ว วันละ 3-4 ครั้ง
- ลดไข้ในเด็ก นำต้นมาต้มดื่มรับประทาน หรือต้มน้ำอาบ
- แก้อาการปากเปื่อย ปากเจ็บจากเชื้อรา คั้นน้ำจากใบ 2 หยด มาผสมกับน้ำผึ้ง 8 หยด แล้วนำใช้ทาที่แผล
- ช่วยห้ามเลือด นำใบนำมาโขลกแล้วใช้พอกแผลสด
หมายเหตุ : ต้นกะเม็งตัวเมียที่นำมาใช้ทำยาควรเป็นที่เจริญเต็มที่และกำลังออกดอก นนอกจากนี้ควรเป็นต้นสดเพื่อให้ได้ประสิทธิภาพดีที่สุด
ถิ่นกำเนิด :
ต้นกะเม็งตัวเมียพบทั่วไปในเขตร้อนและเขตศูนย์สูตร ทั้งในประเทศอินเดีย,จีน,ไทย และบราซิล
.
