ชื่อสมุนไพร : บอระเพ็ด
ชื่อเรียกอื่นๆ : เจตมูลหนาม (หนองคาย), ตัวเจตมูลยาน, เถาหัวดำ (สระบุรี), หางหนู (อุบลราชธานี), จุ่งจิง และ เครือเขาฮอ (ภาคเหนือ)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Tinospora crispa (L.) Miers ex Hook.f.& Thomson
ชื่อสามัญ : Heart – Leaved Moonseed
วงศ์ : MENISPERMACEAE

บอระเพ็ดเป็นพืชไม้เถาเลื้อยประเภทไม้เนื้ออ่อน จัดเป็นสมุนไพรไทยชนิดหนึ่งที่มีคุณค่าในความขมที่แฝงไปด้วยสรรพคุณหลายๆอย่างที่โดดเด่นจนชาวโอรังอัสลีในรัฐเประของประเทศมาเลเซียนำมาใช้รักษาโรคเบาหวานได้เป็นอย่างดี สรรพคุณหลักๆของบอระเพ็ดนั้นมักใช้เป็นยาแก้ไข้ แก้ร้อนในกระหายน้ำ ขับเหงื่อ แก้โรคผิวหนัง ดับพิษปวดแสบปวดร้อน ฆ่าแมลงที่หู บำรุงน้ำดี ฆ่าพยาธิไส้เดือน ช่วยให้เจริญอาหาร และถือเป็นยาอายุวัฒนะชั้นเลิศ การรับประทานบอระเพ็ดทุกวันจะช่วยทำให้ร่างกายแข็งแรง มีภูมิต้านทาน ไม่เป็นหวัดง่าย แต่ในขณะเดียวกันอาจมีผลข้างเคียงหรือมีโอกาสเสี่ยงที่จะเป็นโรคหัวใจ หากรับประทานต่อเนื่องเป็นระยะเวลานาน การบริโภคบอระเพ็ดจึงจำเป็นต้องมีข้อจำกัด โดยไม่ควรรับประทานต่อเนื่องนานเกิน 1 เดือน และควรเว้นระยะเวลาอย่างน้อย 1-2 สัปดาห์เพื่อให้ร่างกายปรับสภาพ หากใช้แล้วเกิดอาการมือเท้าเย็นหรือแขนขาหมดเรี่ยวแรง ควรหยุดรับประทานทันที

ลักษณะสมุนไพร :
บอระเพ็ดเป็นพืชสมุนไพรเถาเลื้อย ขนาดของเถาค่อนข้างใหญ่และกลม ลักษณะเป็นปุ่มปมขนาดเท่ากับนิ้วมือ ประมาณ 1-2 ซม.มีสีเทาอมดำ รสขม เปลือกสามารถลอกได้ เถาอ่อนจะมีสีเขียว ผิวนั้นค่อนข้างเรียบ ส่วนเถาแก่จะมีสีน้ำตาลอมเขียว ผิวค่อนข้างขรุขระเป็นปุ่มๆ มีรากอากาศลักษณะเหมือนเชือกเส้นเล็กที่ห้อยเป็นสายยาวลงมา ลำต้นจะมียางที่มีรสขมมาก ใบเป็นใบเดี่ยวแบบสลับ มีลักษณะใบเป็นรูปหัวใจคล้ายกับใบพลู ตรงโคนใบเป็นรูปหยักเว้าเข้าไป และบริเวณจุดโคนใบเกิดจากการรวมกันของเส้นใบจำนวน 5-7 เส้น ดอกบอระเพ็ดนั้นมีขนาดค่อนข้างเล็ก มีสีเหลืองอมเขียว หรือ สีแดงอมชมพู ส่วนใหญ่มักจะออกดอกเป็นช่อตามปลายกิ่ง ความยาวประมาณ 5-20 ซม. ประกอบด้วยกลีบดอกและกลีบเลี้ยงอย่างละ 6 กลีบ ส่วนผลจะมีสีเหลืองหรือส้ม ลักษณะกลมรีเป็นรูปไข่ มีขนาดประมาณ 2-3 ซม. ภายในผลมีเมล็ด ลักษณะเมล็ดมีเนื้อเยื่อบางๆหุ้มอยู่

ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ราก, ใบ, ดอก, ต้น, ผล และเถา

สรรพคุณทางยา :

1. ราก แก้ไข้สันนิบาต แก้ไข้พิษ ไข้จับสั่น ดับพิษร้อน ถอนพิษไข้ ช่วยเจริญอาหาร
2. ใบ แก้ไข้ รักษาโรคผิวหนัง ดับพิษปวดแสบปวดร้อน แก้รำมะนาด ปวดฟัน บำรุงน้ำดี แก้โรคในกระเพาะอาหาร ช่วยเจริญอาหาร
3. ดอก ฆ่าพยาธิในท้อง ในหู และในฟัน
4. ต้น แก้ไข้ บำรุงกำลัง แก้อาการแทรกซ้อน ขณะที่เป็นไข้ทรพิษ แก้เลือดพิการ แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้สะอึก แก้พิษฝีดาษ ช่วยเจริญอาหาร เป็นยาอายุวัฒนะ
5. ผล แก้ไข้ แก้เสมหะเป็นพิษ แก้สะอึก และสมุฎฐานกำเริบ
6. เถา แก้โรคกระเพาะ แก้ไข้ทุกชนิด แก้พิษฝีดาษ แก้ร้อนใน กระหายน้ำ แก้สะอึก บำรุงกำลัง บำรุงน้ำดี บำรุงอาหาร

วิธีการใช้ :

1. แก้ร้อนใน กระหายน้ำ แก้สะอึก นำต้นหรือเถาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
2. บรรเทาไข้ ลดความร้อน แก้โรคกระเพาะ นำเถาแก่สด หรือ ต้นสด ตำให้แหลกและคั้นเอาน้ำดื่ม ดื่มวันละ 2 ครั้ง ก่อนอาหารเช้า-เย็น หรือเวลามีอาการ หรือนำเถาสดมาดองเหล้า 20 ดีกรี รับประทานเพียงครั้งละ 1 ช้อนชา
3. ยาอายุวัฒนะ บำรุงกำลัง บำรุงน้ำดี นำเถามาหั่นแล้วตากแห้ง บดเป็นผง นำมาผสมกับน้ำผึ้ง แล้วปั้นเป็นก้อนลูกกลอน รับประทานก่อนนอนทุกวัน วันละ 3-5 เม็ด หรือ นำบอระเพ็ดตากแห้ง แล้วบด ใส่ลงแคปซูล รับประทานวันละ 2-3 แคปซูล ก่อนอาหาร เช้า เย็น
4. ฆ่าพยาธิในท้อง ในหู และในฟัน นำดอกบอระเพ็ด มาต้มน้ำดื่ม รับประทานน้ำต้มดอก
5. แก้ปวดเจ็บบาดแผล รักษาโรคผิวหนัง นำใบมาตำให้ละเอียด แล้วนำมาพอกบริเวณฝี รอยฟกช้ำ บาดแผลต่างๆ
6. แก้ไข้สันนิบาต แก้ไข้พิษ ไข้จับสั่น ดับพิษร้อน ใช้ราก ตำผสมมะขามเปียกและเกลือ หรือดองเหล้า รับประทานครั้งละ 1 ช้อนชา

ถิ่นกำเนิด :
บอระเพ็ดเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดมาจากประเทศศรีลังกา อินเดีย และไทย

.