ชื่อสมุนไพร : หนอนตายหยาก
ชื่อเรียกอื่นๆ : กะเพียด (ชลบุรี, ประจวบคีรีขันธ์), ป้งสามสิบ (คนเมือง), โปร่งมดง่าม, ปงมดง่าม (เชียงใหม่), หนอนตายยาก (ลำปาง), หนอนตายหยาก (แม่ฮ่องสอน), กะเพียดหนู และ สลอดเชียงคำ (อีสานโบราณ)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Stemona tuberosa Lour.
ชื่อสามัญ : –
วงศ์ : STEMONACEAE
หนอนตายหยากเป็นพรรณไม้ที่ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการเพาะเมล็ดและการใช้เหง้าปักชำ จากการทดลองกับสัตว์ทดลองพบว่า สมุนไพรหนอนตายหยากสามารถยับยั้งการไอของสัตว์ทดลองได้ และมีฤทธิ์กระตุ้นประสาทส่วนกลางของระบบหายใจ ทำให้การหายใจได้ผลช้าลง สารสกัดที่ได้จากหนอนตายหยากมีฤทธิ์ฆ่าพยาธิหรือเชื้อโรคได้หลายชนิด จากการทดสอบความเป็นพิษเฉียบพลันกับหนูถีบจักรทดลอง ด้วยการป้อนสารสกัดจากรากในขนาด 0.25-80 ก./กก. น้ำหนักตัว เป็นระยะเวลา 2 สัปดาห์ และขนาด 10 ก./กก. น้ำหนักตัว เป็นเวลาหนึ่งเดือน ไม่พบความเป็นพิษของสารสกัดหนอนตายหยาก
ลักษณะสมุนไพร :
หนอนตายหยากเป็นพรรณไม้ล้มลุก กึ่งเถาเลื้อยพัน มักเลื้อยพันกับต้นไม้อื่น ยาวได้ถึง 10 เมตร และมีความสูงได้ประมาณ 40-60 เซนติเมตร เถามีลักษณะกลม สีเขียว กิ่งที่กำลังจะออกดอกมักจะเลื้อยพัน มีรากเป็นเหง้าหรือหัวอยู่ใต้ดินลักษณะคล้ายกระชาย เป็นรูปกระสวย ออกเป็นกระจุก เนื้ออ่อนนิ่มมีสีเหลืองขาว ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงเวียนสลับบริเวณใกล้กับโคนต้น และเรียงเป็นคู่ตรงกันข้ามบริเวณกลางต้นหรือยอด ลักษณะของใบเป็นรูปหัวใจ ปลายใบเรียวแหลม โคนใบเว้า ส่วนขอบใบเรียบหรือบิดเป็นคลื่นเล็กน้อย แผ่นใบเป็นคลื่น เส้นใบแตกออกจาโคนใบขนานกันไปด้านด้านปลายใบประมาณ 9-13 เส้น ไม่มีหูใบและกาบใบ ดอกเป็นดอกแบบสมบูรณ์เพศออกดอกเดี่ยวหรือออกเป็นช่อกระจะประมาณ 2-6 ดอก โดยจะออกตามซอกใบ กลีบรวมมี 4 กลีบ เรียงตัวเป็น 2 ชั้น ชั้นละ 2 กลีบ กลีบเป็นรูปแถบยาวปลายแหลม ผลเป็นฝักห้อยลงเป็นพวง ปลายฝักแหลม ฝักมีขนาดกว้างประมาณ 1.5-3 เซนติเมตร และยาวประมาณ 4-7 เซนติเมตร เมื่อแห้งแล้วจะแตกออกเป็น 2 ซีก ภายในมีเมล็ดอยู่หลายเมล็ด ประมาณ 10-20 เมล็ด เมล็ดยาวประมาณ 1-1.7 เซนติเมตร มีปลายเรียวแหลมยาวประมาณ 4 มิลลิเมตร มีก้านเมล็ดยาวประมาณ 8 มิลิลเมตร มีเยื่อหุ้มที่โคนของเมล็ด
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ใบ, ราก และ ทั้งต้น
สรรพคุณทางยา :
- ใบ แก้อาการปวดฟัน
- ราก ยาแก้ไอเย็น ไอเรื้อรัง หลอดลมอักเสบ อาการไออันเนื่องมาจากเป็นวัณโรค ช่วยขับเสมหะ รักษาวัณโรค ช่วยแก้อาการของโรคภูมิแพ้ ช่วยละลายเสมหะ ลดอาการไอ แก้โรคโปลิโอ ยาแก้ปวดฟัน ยารักษาโรคเจ็บหน้าอก ยาขับผายลม ยาแก้บิดอะมีบา ยาฆ่าเชื้อพยาธิภายในลำไส้ พยาธิตัวกลม พยาธิตัวแบน พยาธิเส้นด้าย พยาธิใบไม้ในตับ พยาธิปากขอ พยาธิตัวจี๊ด ยาขับปัสสาวะ ขับนิ่ว แก้ปัสสาวะติดขัด ยารักษาริดสีดวงทวารหนัก ยารักษามะเร็งตับ แก้น้ำเหลืองเสีย
- ทั้งต้น แก้โรคโปลิโอ ยาขับปัสสาวะ ขับนิ่ว แก้ปัสสาวะติดขัด
วิธีการใช้ :
- แก้อาการปวดฟัน นำใบนำมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- ยาแก้ไอเย็น ไอเรื้อรัง หลอดลมอักเสบ อาการไออันเนื่องมาจากเป็นวัณโรค ช่วยขับเสมหะ รักษาวัณโรค ช่วยแก้อาการของโรคภูมิแพ้ ช่วยละลายเสมหะ ลดอาการไอ แก้โรคโปลิโอ ยาแก้ปวดฟัน ยารักษาโรคเจ็บหน้าอก ยาขับผายลม ยาแก้บิดอะมีบา ยาฆ่าเชื้อพยาธิภายในลำไส้ พยาธิตัวกลม พยาธิตัวแบน พยาธิเส้นด้าย พยาธิใบไม้ในตับ พยาธิปากขอ พยาธิตัวจี๊ด ยาขับปัสสาวะ ขับนิ่ว แก้ปัสสาวะติดขัด ยารักษาริดสีดวงทวารหนัก ยารักษามะเร็งตับ แก้น้ำเหลืองเสีย นำรากมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- แก้โรคโปลิโอ ยาขับปัสสาวะ ขับนิ่ว แก้ปัสสาวะติดขัด นำทั้งต้นมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
ถิ่นกำเนิด :
หนอนตายหยากเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในประเทศจีน ญีปุ่น อินโดนีเซีย ลาว มาเลเซีย
.
