ชื่อสมุนไพร : กำลังควายถึก
ชื่อเรียกอื่นๆ : เครือเดา, เดาน้ำ, สะเดา (เชียงใหม่), ก้ามกุ้ง (อุตรดิตถ์), เขืองปล้องสั้น (นครราชสีมา), เขือง (ภาคอีสาน), เขืองแดง, เขืองสยาม (ภาคกลาง), พอกะอ่ะ (กะเหรี่ยงเชียงใหม่) และ หนามป๋าวหลวง (ไทใหญ่)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Smilax perfoliata Lour.
ชื่อสามัญ : –
วงศ์ : SMILACACEAE
กำลังควายถึกเป็นพรรณไม้ที่มีเขตการกระจายพันธุ์ในอินเดีย เนปาล จีน ไต้หวัน พม่า และภูมิภาคอินโดจีน สำหรับในประเทศไทยพบได้ทุกภาคของประเทศ โดยมักขึ้นตามป่าดิบ บนพื้นที่ระดับน้ำทะเลจนถึงความสูงประมาณ 1,500 เมตร ประโยชน์ของกำลังควายถึกนั้น ผลสุกสามารถใช้รับประทานได้ ส่วนช่อดอกใช้ลวกรับประทานร่วมกับน้ำพริก แต่จะไม่นำต้นมารับประทานเพราะจะทำให้คัน อีกทั้งยอดและใบอ่อนใช้รับประทานเป็นผักเหนาะ และแกงเลียง ส่วนผลใช้เป็นผักเหนาะหรือใช้แกงส้ม มีรสมันเจือฝาดและเปรี้ยวเล็กน้อย
ลักษณะสมุนไพร :
กำลังควายถึกเป็นพรรณไม้เถาเกาะเกี่ยวพาดพัน ลำต้นเป็นเถากลมหรือเป็นเหลี่ยมมนเกลี้ยง หรือมีหนามโค้งประปราย นาประมาณ 0.3-1.2 เซนติเมตร ช่วงระหว่างข้อยาวประมาณ 8-25 เซนติเมตร ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับ ลักษณะของใบเป็นรูปรีกว้าง รูปรี รูปไข่แกมรี หรือรูปไข่ ปลายใบแหลม โคนใบมนหรือค่อนข้างแหลม มีบ้างที่โคนใบเว้าตื้นๆ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 2.5-13 เซนติเมตร และยาวประมาณ 7-18 เซนติเมตร แผ่นใบหนาแข็ง มีนวลเล็กน้อยแอ่นเป็นร่อง เส้นแขนงใบออกจากโคนใบมีประมาณ 5-7 เส้น นูนเห็นชัดเจนทางดานล่าง ที่โคนกาบเป็นรูปหัวใจเว้าลึกโอบรอบลำต้น ปลายแหลม มีมือพัน 1 คู่ ยาวประมาณ 7-20 เซนติเมตร ดอกเป็นแบบแยกเพสและอยู่ต่างต้นกัน โดยจะออกตามโคนหรือตอนปลายกิ่ง ออกดอกเป็นช่อกระจะรวมที่มีช่อย่อยๆ แบบช่อซี่ร่ม ช่อยาวประมาณ 1-3 เซนติเมตร ส่วนมากจะมีช่อซี่ร่มประมาณ 1-3 ช่อ แต่ในช่อดอกเพศผู้ช่ออาจยาวได้ถึง 15 เซนติเมตร และมีช่อซี่ร่มได้ถึง 15 ช่อ ที่โคนของแก่นช่อดอกจะมีใบประดับย่อย ลักษณะเป็นรูปไข่ปลายแหลม ยาวประมาณ 0.8-1 เซนติเมตร ก้านช่อดอกแข็ง ออกผลเป็นช่อ ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลม เนื้อผลนุ่ม มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1-1.5 เซนติเมตร ผลอ่อนเป็นสีเขียวอ่อนๆ เมื่อสุกจะเป็นสีแดง ภายในมีเมล็ดประมาณ 1-2 เมล็ด เมล็ดเป็นสีแดงเข้ม ลักษณะของเมล็ดเป็นรูปไข่กลับเกือบกลม มีขนาดกว้างและยาวประมาณ 5 มิลลิเมตร
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : รากเหง้า, เปลือกต้น, เถา, หัว และ ยอด
สรรพคุณทางยา :
- รากเหง้า ยาแก้ต่อมน้ำเหลืองภายใน ขับต่อมน้ำในร่างกาย ยาแก้ฝีภายใน
- เปลือก ยาบำรุงกำลัง ยาบำรุงโลหิต ทำให้ธาตุสมบูรณ์ ยาแก้อาการปวดเมื่อยตามร่างกาย
- เถา ยาบำรุงกำลัง ยาบำรุงกำหนัด ยาขับโลหิต
- หัว ยาบำรุงกำลัง ยาบำรุงกำหนัด ยาขับโลหิต
- ยอด รักษาหูด
วิธีการใช้ :
- ยาแก้ต่อมน้ำเหลืองภายใน ขับต่อมน้ำในร่างกาย ยาแก้ฝีภายใน นำรากมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- ยาบำรุงกำลัง ยาบำรุงโลหิต ทำให้ธาตุสมบูรณ์ ยาแก้อาการปวดเมื่อยตามร่างกาย นำเปลือกมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- ยาบำรุงกำลัง ยาบำรุงกำหนัด ยาขับโลหิต นำเถาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- ยาบำรุงกำลัง ยาบำรุงกำหนัด ยาขับโลหิต นำหัวต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- รักษาหูด นำน้ำจากยอดที่หักใช้หยดลงบริเวณที่เป็นหูด โดยให้ทำประมาณ 7 วัน หูดจะหาย
ถิ่นกำเนิด :
กำลังควายถึกเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในอินเดีย เนปาล จีน ไต้หวัน พม่า และภูมิภาคอินโดจีน
.
