ชื่อสมุนไพร : ประยงค์
ชื่อเรียกอื่นๆ : ขะยง, ขะยม, พะยงค์, ยม (ภาคเหนือ), ประยงค์บ้าน, ประยงค์ใบใหญ่ (ภาคกลาง) และหอมไกล (ภาคใต้)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Aglaia odorata Lour
ชื่อสามัญ : Chinese Rice flower
วงศ์ : MELIACEAE
ประยงค์เป็นพืชไม้พุ่มขนาดเล็กที่มีลักษณะทรงพุ่มค่อนข้างกลม ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการตอนกิ่ง และวิธีการเพาะเมล็ด ขึ้นได้ดีในทุกสภาพดินฟ้าอากาศ ทนความแห้งแล้งได้ดีมาก แต่ควรปลูกในพื้นที่ที่มีแสงแดดตลอดทั้งวัน เพราะจะช่วยทำให้มีทรงพุ่มสวยงาม นิยมปลูกเป็นไม้ประดับตามบ้าน สวนหย่อม สวนในป่าอนุรักษ์ หรือใช้ปลูกประดับรั้ว เนื่องจากดอกมีกลิ่นหอมแรง กลิ่นลอยไปไกล ออกดอกบ่อย สารสำคัญที่อยู่ในประยงค์นั้นเป็นสารออกฤทธิ์หลายชนิด เช่น สารกลุ่ม Cyclopentabenzofuran ซึ่งออกฤทธิ์ในการกำจัดแมลงวันผลไม้ได้ อีกทั้งดอกประยงค์แห้งสามารถนำมาใช้อบเสื้อผ้าให้มีกลิ่นหอม บุหรี่ และใช้แต่งกลิ่นใบชาเช่นเดียวกับดอกมะลิซึ่งชาวจีนมักนิยมกันมาก นอกจากนี้ยังเป็นสมุนไพรไทยที่มีสรรพคุณในการแสดงฤทธิ์ยับยั้งการเจริญของเซลล์มะเร็งได้อย่างมีประสิทธิภาพ สอดคล้องกับโครงงานวิจัยของมหาวิทยาลัยศิลปากร ซึ่งพบว่าสารสกัดจากส่วนใบและดอกของประยงค์จะมีฤทธิ์ยับยั้งเซลล์มะเร็ง โดยเฉพาะเซลล์มะเร็งเต้านมได้เป็นอย่างดี
ลักษณะสมุนไพร :
ประยงค์เป็นไม้พุ่มกึ่งไม้ยืนต้นขนาดเล็ก ทรงพุ่มทึบค่อนข้างกลม มีความสูงของต้นประมาณ 2-3 เมตร และสูงไม่เกิน 5 เมตร ลำต้นแตกกิ่งก้านตั้งแต่โคนตั้ง เปลือกลำต้นเรียบเป็นสีเทา ใบเป็นใบประกอบแบบขนนก ออกเรียงสลับใบย่อยมี 5 ใบ ซึ่งบางใบอาจมีใบย่อยเพียง 3 ใบ ลักษณะของใบเป็นรูปรีหรือรูปไข่กลับ ปลายใบมน โคนใบแหลม ส่วนขอบใบเรียบเป็นคลื่นเล็กน้อย ใบมีขนาดกว้างประมาณ 1-2 เซนติเมตร และยาวประมาณ 2-4 เซนติเมตร ผิวใบเป็นสีเขียวเข้ม หลังใบและท้องใบเรียบ ก้านใบแผ่ออกเป็นปีก ดอกเป็นช่อสั้นๆ ออกตามซอกใบและปลายกิ่ง ดอกย่อยขนาดเล็ก ดอกย่อยเป็นสีเหลือง มีกลีบดอก 6 กลีบ กลีบดอกซ้อนกันไม่บานออก ลักษณะเป็นรูปทรงกลมเล็กคล้ายไข่ปลาสีเหลือง ผลเป็นรูปทรงกลมรี มีขนาดประมาณ 1-1.2 เซนติเมตร ผิวผลเรียบเป็นมัน ผลอ่อนเป็นสีเหลืองอ่อน เมื่อสุกแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีแดงเข้มเกือบดำ ภายในผลมีเมล็ดสีน้ำตาล 1-2 เมล็ด
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ราก, ดอก และ ใบ
สรรพคุณทางยา :
- ราก ช่วยทำให้อาเจียน แก้เลือด แก้กำเดา ถอนพิษเบื่อเมา ช่วยให้เจริญอาหาร แก้ผอมแห้งแรงน้อย แก้อาเจียนเป็นโลหิต แก้ไข้
- ดอก ต้านมะเร็ง ช่วยเร่งการคลอด แก้อาการเมาค้าง ฟอกปอด ทำให้หูตาสว่าง แก้ร้อนดับกระหาย อึดอัดแน่นหน้าอก ไอ วิงเวียนศีรษะ ทำให้จิตใจปลอดโปร่ง
- ใบ ต้านมะเร็ง แก้แผลบวมฟกช้ำ จากการหกล้ม หรือถูกระทบกระแทก ฝีมีหนองทั้งหลาย
วิธีการใช้ :
- ช่วยทำให้อาเจียน แก้เลือด แก้กำเดา ถอนพิษเบื่อเมา ช่วยให้เจริญอาหาร แก้ผอมแห้งแรงน้อย แก้อาเจียนเป็นโลหิต แก้ไข้ นำรากมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- ต้านมะเร็ง ช่วยเร่งการคลอด แก้อาการเมาค้าง ฟอกปอด ทำให้หูตาสว่าง แก้ร้อนดับกระหาย อึดอัดแน่นหน้าอก ไอ วิงเวียนศีรษะ ทำให้จิตใจปลอดโปร่ง นำดอกมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- ต้านมะเร็ง แก้แผลบวมฟกช้ำ จากการหกล้ม หรือถูกระทบกระแทก ฝีมีหนองทั้งหลาย นำใบแบบแห้ง 3-10 กรัม นำมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน หากนำมาใช้ภายนอก ให้นำมาเคี่ยวให้ข้น แล้วนำมาใช้ทาแผลบวมฟกช้ำ
ถิ่นกำเนิด :
ประยงค์เป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในประเทศไทย และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
.
