เจตพังคี

ชื่อสมุนไพร : เจตพังคี
ชื่อเรียกอื่นๆ : ตองตาพราน (สระบุรี), สมี (ประจวบคีรีขันธ์), มนเขา (สุราษฎร์ธานี), ตะเกีย, เปล้าเงิน, หนาดตะกั่ว (นครราชสีมา), ใบหลังขาว (ภาคกลาง), เปล้าน้ำเงิน (ภาคใต้), พังคี, พังคีใหญ่, ปานดง, ปานดงเหลือง, เป้าเงิน และ สมีหนาดตะกั่ว
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Cladogynos orientalis Zipp. ex Span.
ชื่อสามัญ : –
วงศ์ : EUPHORBIACEAE

เจตพังคีเป็นพรรณไม้ที่สามารถพบได้ตามป่าดิบ ป่าไม่ผลัดใบ ป่าเขาหินปูน ในพื้นที่ความสูงจากระดับน้ำทะเล 200-500 เมตร นิยมนำมาแปรรูปเป็นตำรับยาสมุนไพรสำเร็จรูป ในชื่อของตำรับยา “ยาประสะเจตพังคี” โดยจัดเป็นตำรับยาสามัญประจำบ้านแผนโบราณ ซึ่งสรรพคุณแก้กษัย และแก้อาการจุกเสียด โดยเจตพังคีมีฤทธิ์ช่วยลดความดันโลหิต กระตุ้นการหดตัวของกล้ามเนื้อเรียบ มีฤทธิ์เหมือน Histamine ช่วยยับยั้งเอนไซม์ Reverse Transcriptase

 

ลักษณะสมุนไพร :
เจตพังคีเป็นไม้พุ่ม มีความสูงประมาณ 2 เมตร กิ่งก้านมีขนเป็นรูปดาวสีขาว เปลือกลำต้นเป็นสีน้ำตาลขรุขระ ทุกส่วนมีขน ส่วนรากมีลักษณะเรียวยาว เปลือกหุ้มรากเป็นเยื่อบางสีเหลืองเข้ม ใบเป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกัน ลักษณะของใบเป็นรูปไข่ หรือรูปวงรี มีความกว้างประมาณ 3-8 เซนติเมตร และยาวประมาณ 6-15 เซนติเมตร ปลายใบแหลม โคนใบสอบมน หรือเป็นรูปทรงกลมแคบ ส่วนขอบใบหยักและไม่สม่ำเสมอ แผ่นใบเป็นสีเขียวเข้ม ใบหนา ด้านบนของใบเกลี้ยง ส่วนแผ่นใบด้านล่างมีขนสีขาวจำนวนมาก ทำให้มองเห็นแผ่นใบเป็นสีขาวหรือสีเงิน มีเส้นใบข้างละประมาณ 4-5 คู่ ส่วนหูใบเป็นรูปใบหอก ดอกเป็นแบบแยกเพศอยู่บนต้นเดียวกัน ในแต่ละช่อดอกจะมีดอกตัวผู้ 1-2 ดอก และดอกตัวเมีย 1 ดอก โดยดอกตัวผู้จะมีกลีบเลี้ยง 4 กลีบ ขนาดประมาณ 1.5-2 มิลลิเมตร มีขนขึ้นนุ่มเป็นรูปดาว มีเกสตัวผู้สีเหลือง ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลม ผลแห้งไม่แตก มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 8 มิลลิเมตร ผลแบ่งออกเป็น 3 พู ผิวของผลทั้งผลเป็นลายเส้นสีขาว และมีขนนุ่มสีขาว ในผลมีเมล็ดขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 5 มิลลิเมตร

 

ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ราก, ใบ, ดอก และ ทั้งต้น
สรรพคุณทางยา :

1. ราก ช่วยบำรุงธาตุในร่างกาย ยารักษาธาตุ ช่วยบำรุงหัวใจ ช่วยแก้ลงแดง ช่วยแก้สันนิบาตลงโลหิตสดออกมา ช่วยแก้ลมในกองธาตุ ช่วยแก้ลมกาฬ ช่วยแก้ท้องขึ้น ท้องอืดท้องเฟ้อ ช่วยขับผายลม แก้ลมจุกเสียด แก้อาการปวดแน่นท้อง ช่วยแก้อาการท้องร่วง ช่วยแก้อาการถ่ายอุจจาระเป็นเลือด ช่วยรักษาอาการเลือดคั่ง หรือเกิดอาการกระสับกระส่าย ช่วยแก้คุดทะราด แก้อาการปวด ช่วยแก้บวม
2. ใบ ช่วยแก้อาการนอนไม่หลับ มีอาการระส่ำระส่าย ช่วยแก้ไข้ แก้ไข้อันบังเกิดแต่ตับ ช่วยถอนพิษไข้ ช่วยแก้หวัดในเด็ก ช่วยแก้กำเดาในเด็ก ช่วยแก้ลม ช่วยแก้ตับอักเสบ
3. ดอก ช่วยแก้สตรีมีครรภ์ตกเลือด ช่วยแก้มดลูกพิการ
4. ทั้งต้น ช่วยแก้ท้องขึ้น ท้องอืดท้องเฟ้อ ช่วยขับผายลม แก้ลมจุกเสียด แก้อาการปวดแน่นท้อง ช่วยแก้อาการท้องร่วง ด้วยการใช้ทั้งต้นนำมาต้มน้ำ หรือทำเป็นผง หรือใช้ดองเหล้าดื่ม

 

วิธีการใช้ :                                     

1. ช่วยบำรุงธาตุในร่างกาย นำรากเจตพังคีผสมกับรากกำยาน ใช้ต้มกับน้ำดื่ม
2. ยารักษาธาตุ นำรากเจตพังคี ผสมกับไพล กระเทียม กระทือบ้าน กระทือป่า ขิง ดีปลี พริกไทย และเจตมูลเพลิงแดง นำมาบดเป็นผง ละลายกับน้ำ เติมน้ำตาลทรายพอหวาน แล้วนำมาดื่ม
3. ช่วยบำรุงหัวใจ ช่วยแก้อาการถ่ายอุจจาระเป็นเลือด ช่วยรักษาอาการเลือดคั่ง หรือเกิดอาการกระสับกระส่าย ช่วยแก้คุดทะราด แก้อาการปวด ช่วยแก้บวม นำรากเจตพังคีผสมกับรากกำยาน ใช้ต้มกับน้ำดื่ม
4. ช่วยแก้ลงแดง ช่วยแก้สันนิบาตลงโลหิตสดออกมา ช่วยแก้ลมในกองธาตุ ช่วยแก้ลมกาฬ ช่วยแก้ท้องขึ้น ท้องอืดท้องเฟ้อ ช่วยขับผายลม แก้ลมจุกเสียด แก้อาการปวดแน่นท้อง นำรากนำมาต้มกับน้ำดื่ม หรือใช้ทั้งต้นนำมาต้มหรือทำเป็นผง หรือนำไปดองเหล้าใช้กิน หรือใช้ภายนอกด้วยการผสมกับน้ำปูนใส ผสมกับมหาหิงคุ์และการบูรใช้ทาท้องเด็กอ่อน จะช่วยทำให้ผายลม แก้อาการท้องอืดท้องเฟ้อ และอาการปวดท้อง
5. ช่วยแก้อาการท้องร่วง นำทั้งต้นนำมาต้มน้ำ หรือทำเป็นผง หรือใช้ดองเหล้าดื่ม
6. ช่วยแก้อาการนอนไม่หลับ มีอาการระส่ำระส่าย ช่วยแก้ไข้ แก้ไข้อันบังเกิดแต่ตับ ช่วยถอนพิษไข้ ช่วยแก้หวัดในเด็ก ช่วยแก้กำเดาในเด็ก ช่วยแก้ลม ช่วยแก้ตับอักเสบ นำใบมาต้มน้ำ ดื่มรับประทาน
7. ช่วยแก้สตรีมีครรภ์ตกเลือด ช่วยแก้มดลูกพิการ นำดอกมาต้มน้ำ ดื่มรับประทาน

ถิ่นกำเนิด :
เจตพังคีเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในทวีปเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

 

.