ชื่อสมุนไพร : หอมไกลดง
ชื่อเรียกอื่นๆ : ค้างคาว (เชียงใหม่), กระโปกลิง (สระบุรี), กระโปกหมาแดง, หมังขะอุย, ฮางแกน (สุโขทัย), ตาเสือ (ชัยภูมิ), มะแฟน (ภาคกลาง), หางแก่น และ กระโปกหมา (ภาคเหนือ)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Harpullia arborea (Blanco) Radlk.
ชื่อสามัญ : Black Tulip wood, Cooktown Tulipwood, Dolls Eyes, Mogum-mogum, Tulipwood และ Tulip Lance wood
วงศ์ : VERBENACEAE
หอมไกลดงจัดเป็นพรรณไม้ที่ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการเพาะเมล็ด ขึ้นได้ทุกสภาพดิน ต้องการความชื้นและแสงแดดปานกลาง มีเขตการกระจายพันธุ์กว้าง ในประเทศไทยพบได้ทั่วทุกภาค โดยจะขึ้นในป่าเบญจพรรณ ป่าดิบชื้น ป่าดิบแล้ง ที่โล่งตามริมลำธาร หรือตามชายฝั่งทะเล ที่ระดับความสูงจากระดับน้ำทะเลจนถึงประมาณ 1,200 เมตร ประโยชน์ของหอมไกลดงใช้ปลูกเป็นไม้ประดับทั่วไป น้ำเลี้ยงจากเปลือกและผล สามารถนำมาใช้ซักผ้าได้ เปลือกใช้เป็นยาเบื่อปลา น้ำเลี้ยงจากเปลือกและผลสามารถนำมาใช้ไล่ทากและปลิงได้
ลักษณะสมุนไพร :
หอมไกลดงเป็นพรรณไม้ยืนต้นขนาดเล็กถึงขนาดกลาง ลำต้นเปลาตรง มีความสูงได้ประมาณ 10-15 เมตร และอาจสูงได้ถึง 30 เมตร เปลือกลำต้นเป็นสีครีมอมเทา ผิวเปลือกเรียบ แตกเป็นสะเก็ดสีน้ำตาลดำ ตามกิ่งอ่อนและยอดอ่อนมีขนสีน้ำตาล ใบเป็นใบใบประกอบแบบขนนก 2 ชั้น ออกเรียงสลับ มีใบย่อยประมาณ 4-10 ใบ ยาวประมาณ 20-40 เซนติเมตร ลักษณะของใบเป็นรูปรี รูปรีแกมใบหอก หรือรูปไข่ ใบคู่ล่างมีขนาดเล็กกว่าใบคู่บน ปลายแหลม มน กลม หรือมีหางสั้นๆ โคนใบมนไม่เท่ากัน แหลมกลม หรือเป็นรูปหัวใจตื้นๆ และเบี้ยวเล็กน้อย ส่วนขอบใบเรียบ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 2-6 เซนติเมตร และยาวประมาณ 5-18 เซนติเมตร หลังใบเรียบ ส่วนท้องใบมีขน เส้นแขนงใบข้างละ 6-12 เส้น ก้านใบย่อยยาวประมาณ 3-6 มิลลิเมตร ออกดอกเป็นช่อแบบกระจุกแยกแขนง โดยจะออกตามซอกใบ กิ่งก้าน หรือปลายกิ่ง ยาวประมาณ 4-35 เซนติเมตร หรืออาจยาวกว่า 50 เซนติเมตร ช่อดอกมีดอกย่อยจำนวนมาก ดอกย่อยเป็นสีเขียวแกมเหลือง มีกลิ่นหอม กลีบดอกมี 5 กลีบ กลีบดอกมีลักษณะแหลมหรือเป็นรูปไข่กลับ ยาวประมาณ 5 มิลลิเมตร โคนกลีบดอกแคบมีขนที่ขอบกลีบ กลีบค่อนข้างบาง ก้านกลีบยาวประมาณ 3-7 มิลลิเมตร ส่วนกลีบเลี้ยงดอกมี 5 กลีบ ลักษณะเป็นรูปไข่กลีบ ยาวประมาณ 0.5-1 เซนติเมตร ติดทนและมีขน ลักษณะของผลเป็นรูทรงกลมหรือรูปรีแนวนอน ผลมีร่องแบ่งออกเป็น 2 ฝั่ง คล้ายผลแฝด (แบ่งออกเป็นพู 2 พู) ขนาดประมาณ 2 x 4 เซนติเมตร ผิวผลเนียน ผลเป็นสีเขียวอมน้ำตาล เมื่อสุกจะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองแกมส้มหรือเป็นสีแดง ก้านผลยาว ผลฝั่งหนึ่งมีเมล็ดประมาณ 1-2 เมล็ด เมล็ดมีสีดำและมีเยื่อหุ้มสีน้ำตาลหรือสีส้ม เป็นวงเล็กๆ ขนาดกว้างประมาณ 2.5 มิลลิเมตร ผิวเมล็ดเป็นมัน เมล็ดเป็นรูปทรงรี มีขนาดยาวประมาณ 1.3-1.5 เซนติเมตร
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : แก่น, ราก, เปลือก, ผล และ เมล็ด
สรรพคุณทางยา :
- แก่น ยาแก้โรคคอพอก
- ราก ยาแก้ต่อมน้ำเหลืองอักเสบ ปวดไข่ดัน
- เปลือกและผล ระงับความเจ็บปวด
- เมล็ด ยารักษาโรคปวดตามข้อ
วิธีการใช้ :
- ยาแก้โรคคอพอก นำแก่นใช้ผสมกับสมุนไพรชนิดอื่น ได้แก่ แก่นหอมไกลดง เปลือกต้นหรือแก่นฉนวน และเปลือกต้นตาปู นำมาต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้โรคคอพอก
- ยาแก้ต่อมน้ำเหลืองอักเสบ ปวดไข่ดัน นำรากใช้ผสมกับสมุนไพรชนิดอื่น ได้แก่ รากหอมไกลดง รากสัสดี รากเปล้าน้อย รากเปล้าใหญ่ รากเจตมูลเพลิงแดง เทียนทั้งห้า และทั้งต้นพิศนาด นำมาบดให้เป็นผงละเอียด ใช้ผสมกับน้ำผึ้งหรือน้ำมะนาวกินเป็นยาแก้ต่อมน้ำเหลืองอักเสบ ปวดไข่ดัน
- ระงับความเจ็บปวด น้ำเลี้ยงจากเปลือกและผลใช้ดื่มเพื่อระงับความเจ็บปวด
- ยารักษาโรคปวดตามข้อ น้ำมันที่สกัดจากเมล็ดหอมไกลดง สามารถนำมาใช้เป็นยารักษาโรคปวดตามข้อ
ถิ่นกำเนิด :
หอมไกลดงเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในอินเดีย ศรีลังกา ลาว พม่า กัมพูชา เวียดนามตอนใต้ ภูมิภาคมาเลเซีย ไปจนถึงออสเตรเลีย
.
