ชื่อสมุนไพร : สลอด
ชื่อเรียกอื่นๆ : บะกั้ง (แพร่), มะข่าง, มะคัง, มะตอด, หมากทาง, หัสคืน (ภาคเหนือ), ลูกผลาญศัตรู, สลอดต้น, หมากหลอด (ภาคกลาง) และ หมากยอง (แม่ฮ่องสอน)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Croton tiglium L.
ชื่อสามัญ : Purging Croton, Croton Oil Plant
วงศ์ : EUPHORBIACEAE
สลอดเป็นที่รู้จักกันโดยทั่วไปว่าเป็นพืชที่มีฤทธิ์ในการทำให้ถ่ายท้องอย่างรุนแรง แต่อย่างไรก็ตามหากนำเอาสลอดมาใช้อย่างถูกวิธีก็สามารถใช้รักษาโรคได้นานาชนิด เช่น แก้โรคเรื้อน แก้เสมหะ แก้กลากเกลื้อน แก้คุดทะราด แก้ลมอัมพฤกษ์ ถ่ายโลหิต ถ่ายลมหรือถ่ายปัสสาวะ เป็นต้น เพียงแต่การนำเอาสลอดมาใช้ต้องมีความรู้และต้องใช้ความระมัดระวังอย่างสูงควบคู่ไปด้วย
สลอดพบทั่วไปในเขตร้อน เช่น ประเทศอินเดีย ศรีลังกา จีนและมาเลเซีย เจริญเติบโตได้ดีในที่ระดับความสูง 600 เมตร เหนือระดับน้ำทะเลขึ้นไป สลอดจะออกดอกและติดผลได้ดีในช่วงกลางปีประมาณเดือนพฤษภาคม-กรกฎาคม
ลักษณะสมุนไพร :
สลอดเป็นไม้พุ่ม สูงประมาณ 3-6 ม. ลำต้นเกลี้ยง ใบเดี่ยวเรียงสลับกัน ลักษณะรูปไข่ โดยปลายใบแหลม ฐานใบกลม ขอบใบเป็นรอยหยักแบบซี่ฟัน เนื้อใบบาง แต่ละใบมีเส้นใบ 3-5 เส้น ก้านใบเรียวเล็ก ฐานใบมีต่อม 2 ต่อม ใบประดับมีขนาดเล็ก ดอกออกเป็นดอกเดี่ยวหรือออกเป็นช่อที่ยอด ดอกมีขนาดเล็ก มีทั้งดอกเพศผู้และเพศเมีย ซึ่งอาจอยู่บนต้นเดียวกันหรืออยู่คนละต้นกันก็ได้ ดอกเพศผู้จะมีขนรูปดาวทั่วกลีบทั้งปลายกลีบ ขอบกลีบ และฐานกลีบ มีกลีบดอกและกลีบรองกลีบดอกอย่างละ 4-6 กลีบ ในดอกเพศจะมีผู้เกสรเพศผู้อยู่จำนวนมาก โดยเกสรแต่ละก้านไม่ติดกัน และมีลักษณะโค้งเข้าข้างใน ส่วนดอกเพศเมียจะไม่มีกลีบดอกหรือถ้ามีก็มีขนาดเล็กมาก แต่จะมีกลีบรองกลีบดอกเป็นรูปไข่ มีขนที่โคนกลีบ รังไข่มี 2-4 ช่อง ลักษณะผลเมื่อแก่จัดแห้งและแตกลักษณะทรงรีรูปขอบขนาน ขนาดกว้าง 1-1.5 ซม. ยาวประมาณ 2 ซม. หน้าตัดเป็นรูปสามเหลี่ยมมนๆ ภายในผลมีเมล็ดสีน้ำตาลอ่อน รูปขอบขนานแกมรูปรี
สลอดเป็นไม้พุ่มที่เจริญเติบโตได้ดีในที่สูงเหนือระดับน้ำทะเล 600 เมตรขึ้นไป สลอดจะออกดอกและติดผลในช่วงเดือนพฤษภาคม-กรกฎาคม
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ใบ ดอก ผล เมล็ด เปลือก ราก ลำต้น
สรรพคุณทางยา :
- ใบ แก้ฝีตะมอย แก้ไส้ด้าน ไส้ลาม
- ดอก แก้กลากเกลื้อน แก้คุดทะราด แก้ลมอัมพฤกษ์
- ผล แก้ลมอัมพฤกษ์
- เมล็ด เมล็ดมีพิษมากจะต้องฆ่าฤทธิ์ด้วยวิธีที่ถูกต้องเสียก่อน สามารถใช้เป็นยาถ่ายอย่างแรง ถ่ายพิษเสมหะ ถ่ายโลหิต ถ่ายน้ำเหลือง ถ่ายลม ถ่ายพยาธิในลำไส้ แก้การผิดปกติของประสาท แก้โรคลมชักบางชนิด แก้ท้องมาน และแก้โรคเก๊าท์
- เปลือกต้น แก้เสมหะในอกและลำคอ
- ราก แก้โรคเรื้อน ถ่ายเสมหะ ถ่ายโลหิต ถ่ายลม ใช้เป็นยาขับปัสสาวะ และแก้บวมน้ำ
- ลำต้น เนื้อไม้ของต้นช่วยทำให้อาเจียน ขับเหงื่อ เป็นยาขับปัสสาวะ
ข้อควรระวังในการใช้สลอดคือ ทุกส่วนของต้นและเมล็ดล้วนมีพิษ เช่น ในใบสลอด มี hydrocynaic acid และ triperpinoid ส่วนในเมล็ด มี croton globulin และ croton albuminหากใช้มากไปอาจเกินอันตรายต่อร่างกายได้
วิธีการใช้ :
- ยาถ่ายหรือยาระบาย คั่วเมล็ดจนเกรียมให้หมดน้ำมันเสียก่อน หรืออาจใส่เมล็ดใส่ในข้าวสุกปั้นเป็นก้อนแล้วต้มให้นานๆ เพื่อสลายพิษจึงนำมาใช้ผสมทำยา
- ขับปัสสาวะ นำรากหรือเนื้อไม้มาต้มน้ำดื่มรับประทาน
- แก้ฝีตะมอย ตำใบให้ละเอียด พอกบริเวณผิวหนังที่เป็น
ถิ่นกำเนิด :
สลอดพบทั่วไปในเขตร้อน ในประเทศอินเดีย ศรีลังกา จีน และมาเลเซีย
.
