ชื่อสมุนไพร : ว่านสากเหล็ก
ชื่อเรียกอื่นๆ : ว่านพร้าว, จ๊าลาน (เชียงราย), มะพร้าวนกคุ่ม, มะพร้าวนกคุ้ม (ยะลา), พญารากเดี่ยว (นราธิวาส), กูดพร้าว (ภาคเหนือ), ละโมยอ (มะลายู-นรา) และ ซีหนานเหวินสูหลาน (จีนกลาง)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Molineria latifolia  Herb. ex Kurz
ชื่อสามัญ : –
วงศ์ : HYPOXIDACEAE

ว่านสากเหล็กเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดอยู่ทางจังหวัดสระบุรี ลักษณะคล้ายกับพืชจำพวกปาล์ม ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการแยกหน่อ และใช้เมล็ด ว่านสากเหล็กจัดอยู่ในตำรับยา “พิกัดเหล็กทั้งห้า” ซึ่งประกอบไปด้วยว่านสากเหล็ก แก่นขี้เหล็ก แก่นพญามือเหล็ก เถาวัลย์เหล็ก และสนิมเหล็ก มีสรรรพคุณเป็นยาแก้พิษโลหิตทั้งบุรุษและสตรี เป็นยาบำรุงกำลัง และแก้กษัย ว่านสากเหล็กมีฤทธิ์ทางเภสัชที่สำคัญคือฤทธิ์การต้านการอักเสบ รักษาแผลพุพอง หนอง ลดอาการเจ็บปวด อาการบวม นอกจากนี้ว่านสากเหล็กยังมีฤทธิ์ยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อแบคทีเรียในกลุ่มก่อโรคผิวหนัง Candida albicans, Pseudomonas aeruginosa, Stapphylococcus aureus ซึ่งมีความเป็นไปได้ที่จะสามารถนำไปต่อยอดเพื่อพัฒนาผลิตภัณฑ์ต่างๆ ได้

ลักษณะสมุนไพร :
ว่านสากเหล็กเป็นไม้เตี้ยหรือไม้ล้มลุกมีอายุหลายปี ลักษณะคล้ายกับพืชจำพวกปาล์ม มีความสูงประมาณ 30-40 เซนติเมตร ลำต้นเหนือดินมีลักษณะกลมชุ่มน้ำ มีหัวคล้ายรากแทงลึกลงไปในดินประมาณ 10-30 เซนติเมตร ตรงหัวจะมีรากเล็กๆ ลึกลงไปในดินอีกรากหนึ่ง ซึ่งจะมีลักษณะคล้ายกับสากตำข้าว หรือเป็นรูปไข่กลมรี ใบออกเรียงสลับติดกันที่โคนต้น ลักษณะของใบเป็นรูปยาวรีหรือรูปขอบขนานแกมรูปหอก แผ่นใบพับเป็นร่องๆ ตามยาวคล้ายกับใบปาล์ม ปลายใบเรียวแหลม โคนใบสอบ ส่วนขอบใบเรียบเป็นคลื่นเล็กน้อย แผ่นใบเป็นสีเขียวเข้ม ใบมีขนาดกว้างประมาณ 3.5-6 เซนติเมตร และยาวประมาณ 20-70 เซนติเมตร มีก้านใบยาวประมาณ 25-30 เซนติเมตร โคนแผ่กว้างหุ้มกับลำต้น ดอกออกเป็นช่อแทงขึ้นมาจากหัวใต้ดิน ดอกมีกลีบ 6 กลีบ สีเหลือง โคนดอกเชื่อมติดกัน ดอกมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 2-2.5 เซนติเมตร ดอกออกรวมกันแน่น ลักษณะเป็นช่อรูปทรงกระบอกปลายแหลม มีขนาดกว้างประมาณ 4-5 เซนติเมตร และยาวได้ประมาณ 5-7 เซนติเมตร ผลมีลักษณะกลมมีสีเหลืองอมเขียวอ่อน ส่วนผลแก่เป็นสีขาวถึงแดง มีขนาดยาวประมาณ 4-5 เซนติเมตร ส่วนที่ด้านขั้วป่องออก มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1 เซนติเมตร

ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ใบ และ ราก
สรรพคุณทางยา :

1. ใบ ดับพิษร้อน ถอนพิษไข้ ช่วยกระจายโลหิต ฟอกโลหิต โลหิตไหลเวียนได้สะดวก แก้อาการไอ เจ็บคอ ช่วยแก้พิษงู แมลงกัดต่อย ช่วยรักษาฝีภายนอก ช่วยแก้อาการปวดข้อ เคล็ดขัดยอก แก้บวม
2. ราก ดับพิษร้อน ถอนพิษไข้ ช่วยกระจายโลหิต ฟอกโลหิต โลหิตไหลเวียนได้สะดวก แก้อาการไอ เจ็บคอ ช่วยแก้พิษงู แมลงกัดต่อย ช่วยรักษาฝีภายนอก ช่วยแก้อาการปวดข้อ เคล็ดขัดยอก แก้บวม ช่วยบำรุงกำลัง ช่วยให้มดลูกเข้าอู่เร็วขึ้น และยังช่วยรักษามดลูกอักเสบเนื่องจากความเคลื่อนไหวของมดลูกจากที่เดิมให้เป็นปกติ ช่วยแก้อาหารฟกช้ำ

วิธีการใช้ :

1. ดับพิษร้อน ถอนพิษไข้ ช่วยกระจายโลหิต ฟอกโลหิต โลหิตไหลเวียนได้สะดวก แก้อาการไอ เจ็บคอ ช่วยแก้พิษงู แมลงกัดต่อย ช่วยรักษาฝีภายนอก ช่วยแก้อาการปวดข้อ เคล็ดขัดยอก แก้บวม นำใบมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน หรือ ตำพอกบริเวณแผล แก้ปวด
2. ดับพิษร้อน ถอนพิษไข้ ช่วยกระจายโลหิต ฟอกโลหิต โลหิตไหลเวียนได้สะดวก แก้อาการไอ เจ็บคอ ช่วยแก้พิษงู แมลงกัดต่อย ช่วยรักษาฝีภายนอก ช่วยแก้อาการปวดข้อ เคล็ดขัดยอก แก้บวม ช่วยบำรุงกำลัง ช่วยให้มดลูกเข้าอู่เร็วขึ้น และยังช่วยรักษามดลูกอักเสบเนื่องจากความเคลื่อนไหวของมดลูกจากที่เดิมให้เป็นปกติ ช่วยแก้อาหารฟกช้ำ นำรากต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน

ถิ่นกำเนิด :
ว่านสากเหล็กเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในพม่าและทางตอนใต้ของไทย รวมถึงหมู่เกาะมาเลเซียและบอร์เนียว

.