ชื่อสมุนไพร : ย่านพาโหม
ชื่อเรียกอื่นๆ : เถาผ้าห่ม (ประจวบคีรีขันธ์), มันปู (สงขลา), ตดหมา และ ปานูดู (ภาคเหนือ)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Paederia scandens (Lour.) Merr.
ชื่อสามัญ : –
วงศ์ : RUBIACEAE
ย่านพาโหมเป็นพรรณไม้ที่ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการเพาะเมล็ดและใช้เถาปักชำ ชอบดินร่วน ระบายน้ำได้ดี และมีแสงงแดดแบบเต็มวัน พบขึ้นในดินที่มีสภาพดินลูกรัง เช่น จังหวัดนครศรีธรรมราช จังหวัดสตูล ที่ความสูงเหนือระดับน้ำทะเลประมาณ 35-77 เมตร ประโยชน์ของย่านพาโหม ยอดอ่อนและดอกอ่อนใช้รับประทานเป็นผัดสดจิ้มกับน้ำพริกได้ ย่านพาโหมพันธุ์ Paederia tomentosa var. glabra แผ่นใบบาง มีกลิ่นฉุน ใช้รับประทานเป็นผักใส่ข้าวยำด้วย ส่วนพันธุ์ Paederia tomentosa จะมีกลิ่นเหม็นเขียว รับประทานไม่ได้ ใช้เป็นอาหารสัตว์จำพวก โค กระบือ โดยต้นที่มาอายุราว 45 วัน จะประกอบไปด้วย โปรตีน 9.7-11.6%, แคลเซียม 1.47-1.64%, ฟอสฟอรัส 0.28%, โพแทสเซียม 2.23-2.46%, ADF 35.8-42.3%, NDF 43.0-46.9%, DMD 69.9%, ลิกนิน 15.2% ตำรับยาพื้นบ้านล้านนาจะใช้รากย่านพาโหมผสมกับสมุนไพรอื่น ได้แก่ เปลือกต้นเพกา เหง้าไพล กะเม็งทั้งต้น อย่างละเท่ากัน นำมาตากแห้งแล้วบดให้เป็นผง ผสมกับน้ำอุ่นหรือเหล้ากินเป็นยารักษาโรคลมที่มีอาการไข้และเลือดลมเดินไม่สะดวก ตำรายาไทยจะใช้ทั้งต้น เป็นยาแก้ท้องเสีย ลำไส้พิการ
ลักษณะสมุนไพร :
ย่านพาโหมเป็นไม้พุ่มเลื้อยพันที่มีอายุหลายปี และมีกลิ่นเหม็นฉุน โดยลำต้นมีลักษณะเรียวยาว บริเวณตามกิ่งจะมีขนละเอียดสีขาวขึ้นปกคลุมไปทั่ว ลำต้นจะมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 2.2-3.5 มิลลิเมตร ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงตรงข้ามกัน ลักษณะของใบเป็นรูปไข่หรือรูปใบหอก โดยใบจะมีขนาดกว้างประมาณ 2-4 เซนติเมตร และจะมีขนาดยาวประมาณ 5-10 เซนติเมตร แผ่นใบจะมีขนละเอียดทั้งสองด้านตามบริเวณเส้นกลางใบ เส้นใบ และปกคลุมหนาแน่นตามบริเวณขอบใบ หลังใบมีปุยขนสั้นสีขาวเป็นกระจุก ที่มุมเส้นกลางใบตัดกับเส้นใบ ก้านใบมีขนาดยาวประมาณ 1.8-4.1 เซนติเมตร มีหูใบอยู่ระหว่างก้านใบ ดอกมักออกดอกเป็นช่อบริเวณซอกใบและที่ปลายกิ่ง ดอกย่อยมีจำนวนมาก กลีบดอกเป็นสีม่วงแดง ผลเป็นผลแห้ง ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลม ผลแก่เป็นสีน้ำตาล มีลักษณะแข็งและเปราะ
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ลำต้น, ราก และ ใบ
สรรพคุณทางยา :
- ลำต้น ช่วยทำให้เจริญอาหาร ช่วยแก้ตานซาง
- ราก ยารักษาโรคลมที่มีอาการไข้และเลือดลมเดินไม่สะดวก ยาหยอดตา แก้ตามัว ตาฟาง ตาแฉะ แก้อาการปวดฟัน ยาขับลม ช่วยแก้ริดสีดวงทวาร
- ใบ แก้รำมะนาด ยาแก้พิษงู
วิธีการใช้ :
- ช่วยทำให้เจริญอาหาร ช่วยแก้ตานซาง นำลำต้นมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทานช่วยทำให้เจริญอาหารและช่วยแก้ตานซาง
- ยาหยอดตา แก้ตามัว ตาฟาง ตาแฉะ นำรากใช้เป็นยาหยอดตา แก้ตามัว ตาฟาง ตาแฉะ
- ยาขับลม ช่วยแก้ริดสีดวงทวาร นำรากมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทานช่วยขับลม ช่วยแก้ริดสีดวงทวาร
- แก้อาการปวดฟัน นำรากนำมาต้มกับน้ำใช้บ้วนปากแก้อาการปวดฟัน
- ยารักษาโรคลมที่มีอาการไข้และเลือดลมเดินไม่สะดวก นำรากย่านพาโหมผสมกับสมุนไพรอื่น ได้แก่ เปลือกต้นเพกา เหง้าไพล กะเม็งทั้งต้น อย่างละเท่ากัน นำมาตากแห้งแล้วบดให้เป็นผง ผสมกับน้ำอุ่นหรือเหล้ากินเป็นยารักษาโรคลมที่มีอาการไข้และเลือดลมเดินไม่สะดวก
- แก้รำมะนาด นำใบมาตำพอกแก้รำมะนาด
- ยาแก้พิษงู นำใบมาตำพอกแก้พิษงู
ถิ่นกำเนิด :
ย่านพาโหมเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในทวีปเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
.
