ชื่อสมุนไพร : มะขามป้อม
ชื่อเรียกอื่นๆ : กำทวด (ราชบุรี), กันโตด (เขมร-จันทบุรี), สันยาส่า และ มั่งลู (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Phyllanthus emblica L.
ชื่อสามัญ : Indian Gooseberry
วงศ์ : EUPHORBIACEAE
มะขามป้อมเป็นผลไม้ที่มีวิตามินซีสูงและปริมาณวิตามินซียังคงสภาพเดิมแม้ว่าจะผ่านการอบแห้งหรือเก็บในสภาวะเย็นนานๆ เนื่องจากมะขามป้อมมีสารพวกแทนนินและโพลี่ฟีนอลซึ่งเป็นสารที่ป้องกันการเกิดออกซิไดซ์ของวิตามินซีนั่นเอง ดังนั้นการรับประทานมะขามป้อมเพียง 1 ผล ก็จะได้รับวิตามินซีเพียงพอสำหรับร่างกายใน 1 วัน นอกเหนือจากวิตามินซีแล้ว มะขามป้อมยังอุดมไปด้วยวิตามินเอ วิตามินบีสาม และยังมีสารอาหารจำพวก แคลเซียม คาร์โบไฮเดรต ฟอสฟอรัส ธาตุเหล็ก ทั้งยังมีสรรพคุณทางยามากมายตั้งแต่แก้หวัด แก้ไอ ลดคอเลสเตอรอล ต้านการเกิดแผลในกระเพาะอาหาร แก้ท้องเสีย ขับปัสสาวะ เป็นต้น แต่ที่น่าสนใจ คือ มีฤทธิ์รักษาอาการตับอักเสบจากการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบี และในปัจจุบันวงการแพทย์สมัยใหม่ได้คิดค้นนวัตกรรมสารสกัดจากมะขามป้อมในรูปของยาแคปซูล เนื่องจากมีสารจำพวกวิตามินและแคลเซียมอยู่เป็นจำนวณมาก
ลักษณะสมุนไพร :
มะขามป้อมเป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็ก สูงเพียง 8-12 เมตร ลำต้นไม่ตรงมีลักษณะคดงอ เปลือกนอกมีสีเทาอมน้ำตาล แตกเป็นร่องตามยาว กิ่งมีความแข็งและเหนียว ผิวค่อนข้างเรียบ เปลือกในมีสีชมพู ใบเป็นใบเดี่ยวเรียงสลับในระนาบเดียวกัน มีลักษณะคล้ายใบประกอบคล้ายใบมะขาม รูปขอบขนานติดเรียงสลับ ความกว้าง 1- 5 มม. ความยาว 4-15 มม. ปลายใบแหลม โคนใบโค้งมน ขอบใบและแผ่นใบมีลักษณะเรียบ มีสีเขียวอ่อน ใบสั้นมากเรียงชิดกัน เส้นแขนงใบไม่ชัดเจน ดอกสีเหลืองอ่อนออกเขียวออกเป็นช่อเล็กๆแยกเพศ แต่อยู่บนกิ่งหรือต้นเดียวกัน ออกตามง่ามใบ 3-5 ดอกตามปลายกิ่ง กลีบดอกมี 5-6 กลีบ มีเกสรเพศผู้สั้นๆ 3-5 อัน ก้านดอกสั้น กลีบเลี้ยง 6 กลีบ ผลมีรูปทรงกลมมีเนื้อหนาขนาด 1.3-2 ซม. เป็นพู 6 พู และผิวเรียบ ผลอ่อนมีสีเขียวอมเหลือง ผลแก่มีสีเหลืองออกน้ำตาล มีเส้นริ้วๆ ตามยาว สังเกตได้ 6 เส้น เนื้อผลรับประทานได้มีรสฝาดเปรี้ยว ขมและอมหวาน เปลือกหุ้มเมล็ดแข็งมี 6 เส้น เมล็ดรูปรีมี 6 เมล็ด
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ราก, เปลือกลำต้น, เมล็ด, ปมที่ก้าน และ ผล
สรรพคุณทางยา :
- ราก แก้ร้อนใน แก้ท้องเสีย แก้โรคเรื้อน ลดความดันโลหิต แก้พิษตะขาบ
- เปลือกลำต้น แก้โรคบิดและฟกซ้ำ
- เมล็ด แก้คัน แก้หืด รักษาโรคเบาหวาน หอบหืด หลอดลมอักเสบ รักษาโรคตา แก้คลื่นไส้ อาเจียน
- ปมก้าน แก้ปวดฟัน แก้ปวดท้องน้อย แก้ปวดเมื่อยกระดูก แก้ไอ
- ผล แก้กระหายน้ำ แก้หวัด แก้ไอ ละลายเสมหะ ขับปัสสาวะ ยาระบาย รักษาคอตีบ รักษาเลือดออกตามไรฟันยาถ่ายพยาธิแก้ท้องเสีย โรคหนองใน รักษาโรคบิด ใช้ล้างตา แก้ตาแดง เยื่อบุตาอักเสบ แก้ตกเลือด
วิธีการใช้ :
- แก้ร้อนใน แก้ท้องเสีย แก้โรคเรื้อน ลดความดันโลหิต นำรากแห้งมาต้มกับน้ำ รับประทานน้ำต้มราก
- แก้พิษตะขาบ นำรากสดมาพอกแผลเมื่อโดนตะขาบกัด
- แก้โรคบิดและฟกซ้ำ นำเปลือกลำต้นมาต้มกับน้ำ รับประทานน้ำต้มเปลือก
- แก้คัน แก้หืด นำเมล็ดมาเผาไฟจนเป็นขี้เถ้าแล้วผสมกับน้ำมันพืชนำมาทาบริเวณที่คัน
- รักษาโรคเบาหวาน หอบหืด หลอดลมอักเสบ รักษาโรคตา แก้คลื่นไส้ อาเจียน นำเมล็ดมาตำเป็นผงแล้วชงกับน้ำร้อน ดื่มรับประทาน
- แก้ปวดฟัน นำปมก้านประมาณ 10-30 อัน มาต้มกับน้ำแล้วใช้อม
- แก้ปวดท้องน้อย แก้ปวดเมื่อยกระดูก แก้ไอ นำปมก้านมาต้มกับน้ำแล้วดื่มน้ำต้ม
- แก้ท้องเสีย โรคหนองใน รักษาโรคบิด ใช้ล้างตา แก้ตาแดง เยื่อบุตาอักเสบ แก้ตกเลือด นำผลแห้งมาบด ชงน้ำร้อนแบบชาดื่ม
- แก้กระหายน้ำ แก้หวัด แก้ไอ ละลายเสมหะ ขับปัสสาวะ ยาระบาย รักษาคอตีบ รักษาเลือดออกตามไรฟัน รับประทานผลสดเป็นผลไม้
- ยาถ่ายพยาธิ นำผลสดมาตำให้ละเอียดผสมกับน้ำผึ้งแล้วรับประทาน
ถิ่นกำเนิด :
มะขามป้อมเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดอยู่ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
.
