พญามุตติ

ชื่อสมุนไพร : พญามุตติ
ชื่อเรียกอื่นๆ : หญ้าจามหลวง (เชียงใหม่), พญามุติ (สุพรรณบุรี), กาดน้ำ และ กาดนา
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Grangea maderaspatana (Linn.) Poir.
ชื่อสามัญ : –
วงศ์ : COMPOSITAE

พญามุตติเป็นพรรณไม้ล้มลุก ซึ่งมักพบและชอบขึ้นตามที่ชื้น และตามทุ่งนาทั่วๆไป มีการขยายพันธุ์ด้วยวิธีการเพาะเมล็ด ดอกมักจะออกในช่วงประมาณเดือนมกราคมถึงเดือนเมษายน โดยข้อมูลทางเภสัชวิทยาของพญามุตติ พบว่า สารสกัดแอลกอฮอล์จากทั้งต้นพญามุตติ มีฤทธิ์ลดความดันโลหิต ต้านเชื้อบิด ลดการบีบตัวของลำไส้ กระตุ้นการบีบตัวของมดลูกในสัตว์ทดลอง และมีการทดลองในสตรีมีครรภ์พบว่ากระตุ้นการบีบตัวของมดลูกซึ่งอาจทำให้แท้งได้ นอกจากนี้จากการทดสอบความเป็นพิษของสารสกัดแอลกอฮอล์จากทั้งต้นพญามุตติ พบว่ามีความเป็นพิษปานกลางด้วย

 

ลักษณะสมุนไพร :
พญามุตติเป็นพรรณไม้ล้มลุก มีอายุฤดูเดียว มักแตกกิ่งก้านมากบริเวณโคนต้น ลำต้นมีลักษณะชูขึ้นสูงได้ประมาณ 10-55 เซนติเมตร หรือทอดนอนเลื้อยแผ่ไปตามพื้นดิน ที่ผิวจะมีขนนุ่มสีขาวและมีต่อม ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับกัน ลักษณะของใบเป็นรูปหอกกลับถึงรูปไข่กลับ ปลายใบแหลมหรือเป็นติ่งแหลม โคนใบสอบแคบเรียว ส่วนขอบใบจักเว้าลึกข้างละประมาณ 3-4 หยัก ไม่เป็นระเบียบ แต่ละหยักนั้นค่อนข้างมน แผ่นใบเป็นสีเขียวอ่อน เนื้อใบอวบ ผิวใบมีขนนุ่มทั้งสองด้าน ไม่มีก้านใบ มีส่วนเนื้อใบแผ่เป็นปีก ดอกเป็นดอกเดี่ยว ดอกย่อยเป็นกระจุกแน่นสีเหลือง ออกเดี่ยวๆ ตรงปลายยอดตรงข้ามกับใบ รูปกลม เส้นผ่านศูนย์กลางช่อดอกมีขนาดประมาณ 1-1.5 เซนติเมตร ก้านดอกมีขนนุ่มเป็นสีขาว ดอกย่อยมีจำนวนมาก โดยดอกเพศเมียจะเรียงกันเป็นชั้นวงนอกหลายวง มีจำนวนมาก กลีบดอกเป็นสีเหลืองอ่อน ปลายแยกออกเป็นแฉกเล็กน้อย 2 แฉก แต่ละแฉกยาวประมาณ 0.1-0.3 มิลลิเมตร เกสรเพศเมีย รังไข่รูปรี สีเขียว ผิวด้านนอกมีขนต่อม ปลายยอดเกสรแยกออกเป็น 2 แฉก แต่ละแฉกยาวประมาณ 0.1-0.3 มิลลิเมตร ส่วนดอกสมบูรณ์เพศจะเรียงกันเป็นชั้นวงใน กลีบดอกเป็นสีขาวแกมเหลืองสด ปลายแยกออกเป็นแฉก 5 แฉก แต่ละแฉกยาวประมาณ 0.1-0.3 มิลลิเมตร มีเฉพาะดอกรูปหลอด กลีบเชื่อมติดกันเป็นหลอดที่ฐาน ยาวประมาณ 1-1.5 มิลลิเมตร ผิวด้านนอกมีขนต่อม  ผลแห้ง เมล็ดล่อน มีเมล็ดยาวประมาณ 2 มิลลิเมตร ลักษณะของเมล็ดเป็นรูปทรงกระบอกกลม

 

ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ทั้งต้น, ราก และ ใบ
สรรพคุณทางยา :

1. ทั้งต้น ยาช่วยบำรุงธาตุ ทำให้เจริญอาหาร ช่วยระงับประสาท ยาขับลมในลำไส้ รักษาอาการท้องขึ้น ท้องอืด ท้องเฟ้อ ยาแก้อาการท้องร่วง ยาขับระดูของสตรี แก้โรคอีสุกอีใส แก้อาการปวดบวม
2. ราก แก้โรคอีสุกอีใส
3. ใบ ยารักษาอาการไอ รักษาอาการหูเจ็บ รักษาอาการปวดท้อง และเป็นยาระบาย ขับระดูและแก้ฮีสทีเรีย ยาฆ่าเชื้อโรค ใช้เป็นยาปฏิชีวนะชำระบาดแผล

 

วิธีการใช้ :

1. ยาช่วยบำรุงธาตุ ทำให้เจริญอาหาร ช่วยระงับประสาท ยาขับลมในลำไส้ รักษาอาการท้องขึ้น ท้องอืด ท้องเฟ้อ ยาแก้อาการท้องร่วง ยาขับระดูของสตรี แก้โรคอีสุกอีใส แก้อาการปวดบวม นำทั้งต้นมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน หรือ นำมาตำพอกแก้อาการปวดบวม
2. แก้โรคอีสุกอีใส นำรากใช้ตำพอกหรือทาแก้โรคอีสุกอีใส
3. ยารักษาอาการไอ รักษาอาการหูเจ็บ รักษาอาการปวดท้อง และเป็นยาระบาย ขับระดูและแก้ฮีสทีเรีย ยาฆ่าเชื้อโรค ใช้เป็นยาปฏิชีวนะชำระบาดแผล นำใบมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน หรือ นำมาตำพอกแผล

ถิ่นกำเนิด :
พญามุตติเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในทวีปเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

 

.