ชื่อสมุนไพร : ผักแขยง
ชื่อเรียกอื่นๆ : ผักพา (ภาคเหนือ), จุ้ยหู่โย้ง (จีนแต้จิ๋ว), สุ่ยฝูโหยง (จีนกลาง), ผักกะแยง, แขยง, คะแยง, ผักกะออม, มะออม, ผักลืมผัว, ควันเข้าตา และ อีผวยผาย
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Limnophila aromatica (Lam.) Merr.
ชื่อสามัญ : –
วงศ์ : SCROPHULARIACEAE
ผักแขยงเป็นพืชฤดูเดียวหรือหลายฤดู จัดเป็นวัชพืชในนาข้าวและผักชนิดนี้ไม่ค่อยนิยมนำมารับประทานเหมือนผักอื่นๆ เนื่องจากผักแขยงมีกลิ่นหอมฉุนแรงมาก ซึ่งทำให้ผักนี้มีกลิ่นเฉพาะอันเป็นเอกลักษณ์ ทั้งยังมีรสเผ็ดร้อน ช่วยดับกลิ่นคาวและชูรสชาติ กลิ่นหอมฉุนนั้นมาจากน้ำมันหอมระเหยในผักซึ่งมีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ และต้านการเจริญของเชื้อโรค การรับประทานมักนิยมทำเป็นผักจิ้มรับประทานกับน้ำพริกนานาชนิด ซุบหน่อไม้ ส้มตำ ลาบ และทำแกงอ่อมร่วมกับผักอื่นโดยสามารถนำมาใช้ประกอบอาหารได้ทั้งต้น สำหรับสรรพคุณทางยานั้นจะช่วยเจริญอาหาร ขับลม ช่วยลดไข้ ใช้แก้คันอันเกิดจากฝีและกลาก แก้อาการบวม เป็นยาระบายอ่อนๆ อีกทั้งยังถือว่าเป็นผักพื้นบ้านในกลุ่มที่มีสารต้านอนุมูลอิสระสูงช่วยในการต้านมะเร็งได้อีกด้วย
ลักษณะสมุนไพร :
ผักแขยงเป็นไม้ล้มลุกเนื้ออ่อน ลำต้นกลมกลวงและเป็นข้อๆ มีความสูงได้ประมาณ 30-70 เซนติเมตร อาจแตกกิ่งมากหรือไม่แตกกิ่ง ลำต้นทอดเลื้อย ผิวเกลี้ยงหรือมีต่อม แตกรากจากข้อ ทั้งต้นและใบเมื่อนำมาหักจะมีกลิ่นหอมฉุนและเผ็ดร้อน ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงตรงข้ามกันเป็นคู่ๆ ไปตามข้อทุกข้อตลอดลำต้น ลักษณะของใบเป็นรูปใบหอก ปลายใบแหลม โคนใบห่อติดกับลำต้น ส่วนขอบใบจักเป็นฟันเลื่อย ใบมีขนาดกว้างประมาณ 3-15 มิลลิเมตร และยาวประมาณ 1-5 เซนติเมตร แผ่นใบเป็นสีเขียว เส้นใบเป็นแบบขนนก ไม่มีก้านใบ ออกดอกเดี่ยวตามซอกใบ แต่จะออกดอกเป็นช่อกระจะตรงส่วนยอดของต้น ลักษณะของดอกเป็นรูปรูปกรวย ยาวประมาณ 0.5 นิ้ว ปลายบานออกเล็กน้อย แยกออกเป็นกลีบ 4 กลีบ กลีบดอกเป็นสีแดง สีม่วง สีขาว หรือสีชมพูอ่อน ยาวประมาณ 1-1.3 เซนติเมตร ก้านชูเกสรเพศผู้ส่วนปลายพองออก ส่วนก้านชูเกสรเพศเมียสั้นแยกเป็นแฉก 2 แฉก ออกผลเป็นฝักยาวรี เมื่อแก่จะแตกออก ขนาดประมาณ 6 มิลลิเมตร
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ทั้งต้น
สรรพคุณทางยา :
- ทั้งต้น ต้านมะเร็ง ทำให้เจริญอาหาร ลดอาการเบื่ออาหาร ป้องกันเส้นเลือดตีบตันและไข้ร้อนใน แก้ไข้ ลดไข้ ยาขับลมและเป็นยาระบายท้อง ยาระบายอ่อนๆ แก้อาการคัน กลาก และฝี แก้อาการบวม แก้พิษงู แก้พิษเบื่อเมา ช่วยขับน้ำนมของสตรี แก้น้ำนมแม่ที่มีรสเปรี้ยว
วิธีการใช้ :
- ต้านมะเร็ง ทำให้เจริญอาหาร ลดอาการเบื่ออาหาร ป้องกันเส้นเลือดตีบตันและไข้ร้อนใน แก้ไข้ ลดไข้ ยาขับลมและเป็นยาระบายท้อง ยาระบายอ่อนๆ แก้อาการบวม แก้พิษเบื่อเมา ช่วยขับน้ำนมของสตรี แก้น้ำนมแม่ที่มีรสเปรี้ยว นำต้นผักแขยงสดๆ ประมาณ 15-30 กรัม นำมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- แก้พิษงู นำต้นสดๆ ประมาณ 15 กรัม นำมาตำให้ละเอียดผสมกับต้นฟ้าทะลายโจรสด ประมาณ 30 กรัม แล้วนำไปผสมกับน้ำส้มในปริมาณพอควร คั้นเอาน้ำดื่ม ส่วนกากที่เหลือให้เอามาพอกรอบๆบาดแผล แต่อย่าพอกบนบาดแผล
- แก้อาการคัน กลาก และฝี นำต้นสดมาต้มกับน้ำใช้ชะล้างบริเวณที่เป็น หรือนำมาคั้นเอาน้ำทา หรือนำมาตำพอกบริเวณที่เป็น
ถิ่นกำเนิด :
ผักแขยงเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในประเทศอินเดีย จีน ภูฏาน เกาหลี ญี่ปุ่น ลาว เวียดนาม อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ และออสเตรเลีย
.
