ชื่อสมุนไพร : ประทัดใหญ่
ชื่อเรียกอื่นๆ : ประทัดจีน, ปิง และ ประทัด (ภาคกลาง)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Quassia amara Linn.
ชื่อสามัญ : Quassia, Stave-wood, Sironum Wood, Surinam Quassia, Bitter Wood, Bitter-ash และAmargo
วงศ์ : SIMAROUBACEAE
ประทัดใหญ่เป็นพืชที่ถูกนำเข้ามาปลูกและขยายพันธุ์ในประเทศไทยนานแล้ว โดยนำมาปลูกตามสวนสมุนไพรหรือสวนพฤกษชาติ สามารถขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ดและวิธีการตอนกิ่ง จุดเด่นอยู่ที่ดอกจะมีสีแดงสดดูสวยงาม จึงเป็นที่นิยมในการปลูกเป็นไม้ประดับทั่วไป สมุนไพรชนิดนี้มีประโยชน์ ก็คือ น้ำที่สกัดได้จากเนื้อไม้ยังสามารถนำมาใช้เป็นสารฆ่าแมลงได้อีกด้วย ซึ่งสารสำคัญที่พบได้แก่สารที่มีรสขมจัด ชื่อว่า Amaroid และ Quassia อีกทั้งยังมีสรรพคุณต้านโรคเบาหวาน ซึ่งจากการศึกษาฤทธิ์การต้านเบาหวาน เป็นระยะเวลา 2 สัปดาห์กับหนูทดลอง พบว่าหนูทดลองมีระดับน้ำตาลในเลือด ระดับคอเลสเตอรอล ไตรกลีเซอไรด์ และไขมันเลวลดลงอย่างเห็นได้ชัด อย่างไรก็ตามการป้อนด้วยสารสกัดเมทานอลประทัดใหญ่จะไม่ส่งผลต่อการเพิ่มของ HDL-C และระดับฮอร์โมนอินซูลินอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ในขณะที่ยา glibenclamide มีผลเพิ่มปริมาณของ HDL-C และระดับฮอร์โมนอินซูลินอย่างมีนัยสำคัญ จากผลการศึกษานี้จึงแสดงให้เห็นว่าสารสกัดจากต้นประทัดใหญ่นั้นมีฤทธิ์ต้านเบาหวานและช่วยลดระดับไขมันในเลือดได้นั่นเอง
ลักษณะสมุนไพร :
ประทัดใหญ่เป็นไม้พุ่ม ที่มีความสูงของต้นประมาณ 1.5-3 เมตร แตกกิ่งก้านมากเป็นพุ่มเตี้ยๆ เปลือกลำต้นเรียบเป็นสีน้ำตาล ใบเป็นใบประกอบแบบขนนก ออกเรียงสลับ มีใบย่อยประมาณ 5-7 ใบ ลักษณะของใบเป็นรูปไข่กลับ รูปวงรี หรือรูปใบหอก ปลายใบแหลม โคนใบเป็นรูปลิ่ม สอบหรือเกือบมน ส่วนขอบใบเรียบ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 2-3 เซนติเมตร และยาวประมาณ 3-5 เซนติเมตร แผ่นใบเรียบเป็นสีเขียวสด เส้นใบเป็นสีแดง ก้านใบและแกนใบรวมเป็นสีแดงแผ่ออกเป็นครีบทั้งสองด้าน ใบอ่อนเป็นสีแดง ดอกเป็นช่อ โดยจะออกที่ปลายกิ่ง ยาวประมาณ 10-20 เซนติเมตร ก้านช่อดอกเป็นสีแดง กลีบเลี้ยงดอกมีขนาดเล็กมากมี 5 แฉกเป็นสีแดง ส่วนกลีบดอกเป็นสีแดงสด มี 5 กลีบ ยาวประมาณ 2-3 เซนติเมตร โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด กลีบดอกจะไม่บานและจะหุ้มเกสรอยู่เป็นรูปกรวยคว่ำ โดยจะเกสรเพศผู้มี 10 อัน ผลออกเป็นกลุ่มๆ ผลย่อยมีลักษณะเป็นรูปไข่กลับ สีแดงคล้ำ
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ราก, เนื้อไม้ และ ใบ
สรรพคุณทางยา :
- ราก ช่วยทำให้เจริญอาหาร แก้ไข้ ช่วยย่อย
- เนื้อไม้ ยาขมช่วยเจริญอาหาร แก้ไข้มาลาเรีย บำรุงน้ำย่อย ทำให้เกิดอยากรับประทานอาหาร ขับพยาธิเส้นด้ายสำหรับเด็ก ต้านโรคเบาหวานและช่วยลดระดับไขมันในเส้นเลือด
- ใบ แก้อาการคันบริเวณผิวหนัง
วิธีการใช้ :
- ช่วยทำให้เจริญอาหาร แก้ไข้ ช่วยย่อย นำรากประมาณ 0.5 กรัม ประมาณ 4-5 ชิ้น นำมาชงกับน้ำเดือดครึ่งถ้วยแก้ว แล้วใช้รับประทาน
- ยาขมช่วยเจริญอาหาร แก้ไข้มาลาเรีย บำรุงน้ำย่อย ทำให้เกิดอยากรับประทานอาหาร ต้านโรคเบาหวานและช่วยลดระดับไขมันในส้นเลือด นำเนื้อไม้ 4 กรัม นำมาต้มกับน้ำ 4 ถ้วยแก้วแล้วเคี่ยวจนเหลือ 2 ถ้วยแก้ว ใช้รับประทานก่อนอาหารเช้าและเย็นครั้งละ 1/4 ถ้วยแก้ว วันละ 2 ครั้ง
- ขับพยาธิเส้นด้ายสำหรับเด็ก นำเนื้อไม้ประมาณ 0.5 กรัม ประมาณ 4-5 ชิ้น นำมาชงกับน้ำเดือดครึ่งถ้วยแก้ว แล้วใช้รับประทานเพียงครั้งเดียว
- แก้อาการคันบริเวณผิวหนัง นำใบมาตำแล้วทาบริเวณที่คัน
ถิ่นกำเนิด :
ประทัดใหญ่เป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในอเมริกาเขตร้อนและประเทศซูรินัม
.
