ชื่อสมุนไพร : บวบขม
ชื่อเรียกอื่นๆ : นมพิจิตร, มะนอยจ๋า (ภาคเหนือ) และ กะตอรอ (ปัตตานี)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Trichosanthes cucumerina L.
ชื่อสามัญ : Sponge Gourd และ Vegetable Sponge
วงศ์ : CUCURBITACEAE
บวบขมเป็นพืชไม้เถาพาดพันต้นไม้อื่น สามารถขึ้นเองตามริมนํ้า จัดเป็นพืชผักสมุนไพรพื้นบ้านที่มีสรรพคุณ ไม่ว่าจะเป็น ผลที่เข้าตำรับยาหอมแก้ลม บำรุงหัวใจ สูตรยาไทยใช้ผลสดฟอกศีรษะ แก้คัน รังแคและฆ่าเหา เถาและรากใช้ต้มกับนํ้าเป็นยาลดไข้ ระบาย แก้อักเสบต่างๆ ฟอกเลือด ขับระดู และใช้ในท่อนํ้าดีอักเสบ ผลบวบขมนั้นให้รสขมเพราะมีสารสำคัญที่ชื่อว่าสารคิวเคอร์บิตาซินอยู่เป็นจำนวนมาก สารขมชนิดนี้ถือเป็นลักษณะเฉพาะของพืชวงศ์คิวเคอร์บิตาซี ซึ่งเป็นสารกลุ่มไทรเทอร์ปีนที่มีออกซิเจนมาก โดยมีฤทธิ์ระคายเคืองโดยเฉพาะต่อ Mucous Membrane ของทางเดินอาหารจึงสามารถต้านการอักเสบ ต้านจุลินทรีย์ ต้านเชื้อรา ขับพยาธิ และป้องกันตับไม่ให้เป็นหมันอีกด้วย อีกทั้งยังยับยั้งการเจริญเติบโตของ Human Cancer Cell Lines ได้เทียบเท่ายาปฏิชีวนะ Adriamycin หรือ Doxorubicin ได้เป็นอย่างดีส่งผลให้สามารถออกฤทธิ์รุนแรงในการยับยั้งเซลล์มะเร็งในช่องคอและจมูก (KB cell) และเซลล์มะเร็งเต้านมชนิด ER positive และ ER negative ได้ ซึ่งจากคุณสมบัตินี้ทำให้เกิดการคิดค้นน้ำคั้นจากผลบวบขมและสารสกัดไดคลอโรมีเทนจากรากบวบขมมาพัฒนาเป็นยาในการต้านมะเร็งในที่สุด
ลักษณะสมุนไพร :
บวบขมเป็นพืชไม้เถาที่มีลำต้นเป็นร่องมีขนเล็กน้อยและมือเกาะมี 2-3 แขนง ใบเป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับลักษณะรูปกลมหรือคล้ายรูปไต ความกว้าง 8-12 ซม. ความยาว 7-10 ซม. โคนใบเว้าลึกเป็นรูปหัวใจ ขอบใบหยักเป็นซี่และมีรอยเว้าลึกเป็นแฉก 5 แฉก ปลายใบแหลม มีขนทั้งสองด้าน ก้านใบเล็ก เส้นใบออกจากจุดเดียวกันที่โคนใบ 5 เส้น ดอกมีการแยกเพศอยู่ต่างต้นกันดอกเพศผู้ออกเป็นช่อก้านชูดอกเล็กคล้ายเส้นด้าย ความยาว 6-16 ซม. มีขนเล็กน้อย กลีบรองกลีบดอกกลีบเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็น 5 กลีบ กลีบดอก 5 กลีบเป็นรูปไข่แกมสามเหลี่ยมมีเส้น 3 เส้นกลีบอยู่ชิดกัน เกสรตัวผู้ 3 อันรูปทรงกระบอก ความกว้าง1.5 มม. ความยาว 3 มม. ดอกเพศเมียออกดอกเดี่ยว ก้านดอกยาว 3-12 มม. กลีบรองกลีบดอกและกลีบดอกลักษณะเหมือนกันกับดอกเพศผู้ รังไข่รูปยาวรี ท่อรังไข่เล็กเหมือนเส้นด้าย ผลมีสีเขียวและลายสีขาวตามยาวของผลรูปกลมยาว หัวท้ายแหลม มีขนสีแดง เมล็ดมี 8-10 เมล็ด รูปขอบขนาน ขอบเป็นคลื่นปลายมนและโคนสอบแคบ
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ราก, ต้น, ใบ, ผล และ เมล็ด
สรรพคุณทางยา :
- ราก ต้านโรคมะเร็งยาระบายยาลดไข้แก้ปวดหัว แก้หลอดลมอักเสบ
- ต้นช่วยอาเจียนลดไข้ ยาระบาย บำรุงหัวใจ บำรุงร่างกายฟอกเลือด ขับระดู
- ใบ ลดไข้ ช่วยระบายแต่ถ้าใช้มากจะทำให้อาเจียน
- ผล ต้านโรคมะเร็ง ช่วยย่อย เป็นยาระบายแก้คัน รังแคและฆ่าเหา
- เมล็ด ลดไข้ ขับระดู ขับพยาธิใช้ได้ดีกับคนไข้ธาตุพิการ
วิธีการใช้ :
- ต้านโรคมะเร็งยาระบาย ยาลดไข้ แก้ปวดหัว แก้หลอดลมอักเสบ นำรากมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- ช่วยอาเจียนลดไข้ ยาระบาย บำรุงหัวใจ บำรุงร่างกายฟอกเลือด ขับระดู นำต้นมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- ลดไข้ ช่วยระบายแต่ถ้าใช้มากจะทำให้อาเจียน นำใบมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- ต้านโรคมะเร็งช่วยย่อย เป็นยาระบาย นำผลสดมาคั้นน้ำ ดื่มรับประทาน
- แก้คัน รังแคและฆ่าเหา นำผลสดมาฟอกศีรษะแก้คัน รังแคและฆ่าเหา
- ลดไข้ ขับระดู ขับพยาธิ นำเมล็ดมารับประทานสดๆ
ถิ่นกำเนิด :
บวบขมเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดอยู่ในเอเซียเขตร้อน
.
