ชื่อสมุนไพร : ทองแมว
ชื่อเรียกอื่นๆ : ซ้อแมว (ลำปาง), ทองแมว, ทำเมีย (กาญจนบุรี), ส้มแมว, นมแมว (ราชบุรี), ทองแมว, กันจาน (สระบุรี), กระเบี้ยเหลือง (ศรีษะเกษ), จิงจาย (นราธิวาส, นครศรีธรรมราช), ปูฉัง (สตูล), บูฉัง (พังงา), จิงจ้อ (ปัตตานี), คางแมว (ภาคกลาง), คางแมว, นมแมว, ส้มแมว (ภาคใต้) และ ซองแมว
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Gmelina elliptica Smith
ชื่อสามัญ : Badhara Bush
วงศ์ : LAMIACEAE
ทองแมวเป็นพรรณไม้ที่ใช้ปลูกเป็นไม้ดอกไม้ประดับครั่ง สามารถพบและขึ้นกระจายทั่วไปในป่าเต็งรัง ป่าเบญจพรรณ โดยมีเขตการกระจายพันธุ์ในภูมิภาคอินโดจีน มาเลเซีย อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ และไทย ออกดอกและติดผลในช่วงประมาณเดือนเมษายนถึงเดือนสิงหาคม
ลักษณะสมุนไพร :
ทองแมวเป็นพรรณไม้พุ่มหรือไม้ยืนต้นขนาดเล็ก ลำต้นมีลักษณะตั้งตรง สูงได้ประมาณ 2-4 เมตร ปลายกิ่งมักห้อยลง ตามกิ่งอ่อนมีขนอุย ลำต้นอ่อนเปลือกต้นจะเป็นสีเขียว เมื่อแก่แล้วเปลือกต้นด้านนอกจะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลอ่อน มีหนามแข็ง ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก ลักษณะของใบเป็นรูปไข่หรือรูปรี หรือรูปวงรีแกมสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน ปลายใบแหลม โคนใบมนหรือเกือบกลม ส่วนขอบใบเรียบหรือหยักไม่ชัดเจน แผ่นใบบางคล้ายกระดาษ หลังใบด้านบนมีขนขึ้นสั้นนุ่ม เมื่อแก่จะเกลี้ยง ส่วนท้องใบด้านล่างมีขนอุยแกมขนสั้นขึ้นหนานุ่ม มีต่อมประปรายที่ใกล้เส้นแขนงใบที่โคนใบ เส้นแขนงใบมีข้างละประมาณ 6-10 เส้น ออกดอกเป็นช่อแบบช่อแยกแขนงขนาดเล็ก ก้านดอกสั้นมาก ช่อดอกจะออกที่ปลายกิ่ง มีลักษณะห้อยลง มีขนสั้นหนานุ่ม มีใบประดับเป็นรูปใบหอก ปลายใบเรียวแหลม ดอกเป็นสีเหลือง มีดอกย่อยประมาณ 17-42 ดอก สมมาตรด้านข้าง ก้านดอกอ้วนและสั้น มีขนขึ้นหนาแน่น ผิวด้านนอกมีขน ปลายแยกออกเป็นแฉก 5 แฉก ปลายแฉกกลม แฉกบนเว้าตื้น โคนกลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอดกว้างและเบี้ยว หลอดกลีบมีลักษณะเป็นรูปทรงกระบอก ปลายหลอดกลีบบ้านเป็นรูปปากแตร ปลายแฉกกลีบเล็ก 3 กลีบ ลักษณะเป็นรูปไข่ ผลเป็นผลสดแบบมีเนื้อ ฉ่ำน้ำ ผลผนังชั้นในแข็ง ลักษณะของของผลเป็นรูปกระสวยแกมรูปไข่กลับ โคนมน ปลายกลม ผิวผลเกลี้ยง ผลอ่อนเป็นสีเขียว เมื่อสุกจะเปลี่ยนเป็นสีเหลือง
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ใบ, ราก และ ดอก
สรรพคุณทางยา :
- ใบ ยาแก้อาการปวดศีรษะ ยาล้างตา ยารักษาอาการปวดหู ยารักษาอาการปวดฟัน ยาระบาย ยารักษาบาดแผล ยาแก้บวม
- ราก ยาบำรุงเลือด ขับน้ำคาวปลาหลังตลอด แก้อาการปวดเมื่อย
- ดอก แก้ตาฟาง ต้อกระจก
วิธีการใช้ :
- ยาแก้อาการปวดศีรษะ นำใบสดใช้ตำพอกศีรษะเป็นยาแก้อาการปวดศีรษะ
- ยาล้างตา ยารักษาอาการปวดหู นำน้ำคั้นจากใบใช้หยอดหู หรือ ล้างตา
- ยารักษาอาการปวดฟัน นำใบนำมาต้มเอาน้ำอมหรือใช้บ้วนปาก เป็นยารักษาอาการปวดฟัน
- ยาระบาย ยารักษาบาดแผล ยาแก้บวม นำใบมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- ยาบำรุงเลือด ขับน้ำคาวปลาหลังตลอด แก้อาการปวดเมื่อย นำรากทองแมว นะมาผสมกับรากก้านเหลือง รากกระเจียน และรากต่อไส้ ใช้ต้มกับน้ำดื่ม
- แก้ตาฟาง ต้อกระจก นำดอกใช้ผสมกับใบแจง สารส้ม ใช้น้ำเขี้ยวบึ้งเป็นกระสาย เอาน้ำมาใช้หยอดแก้ตาฟาง ต้อกระจก
ถิ่นกำเนิด :
ทองแมวเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในอินเดีย พม่า จีนตอนใต้ ภูมิภาคอินโดจีน และในคาบสมุทรมลายู
.
