ชื่อสมุนไพร : ตีนเป็ดน้ำ
ชื่อเรียกอื่นๆ : ตุม, ตูม, พะเนียงน้ำ (กาญจนบุรี), สั่งลา (กระบี่), ตีนเป็ด, ตีนเป็ดทะเล (ภาคกลาง) และ มะตะกอ (มลายู-นราธิวาส)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Cerbera odollam Gaertn.
ชื่อสามัญ : Pong Pong
วงศ์ : APOCYNACEAE

ตีนเป็ดน้ำหรือตีนเป็ดทะเลเป็นพืชที่ปลูกได้ง่าย และเจริญเติบโตดีโดยอาศัยแสงแดดและความชื้นสูง ซึ่งมีทรงพุ่มสวยงาม ผลและดอกสวย ดอกมีกลิ่นหอม ใบไม่ค่อยหลุดร่วงจึงใช้ปลูกเป็นไม้ให้ร่มเงาตามลานจอดรถหรือริมถนนได้ จัดเป็นสมุนไพรชนิดหนึ่งที่มีคุณสมบัติที่นำมาใช้เป็นยาเบื่อปลา หรือ น้ำมันจากเมล็ดใช้เป็นยาฆ่าแมลงได้ ทั้งยังสามารถใช้ทำเป็นยาใส่ผมแก้ผมหงอก รักษาขน และยาแก้เหา โดยใช้ส่วนผสมของเมล็ดตีนเป็ดน้ำกับน้ำ 1:1 ส่วน เมื่อนำไปฆ่าเหาจะใช้เวลาชโลมผมเพียง 6 ชั่วโมง จะทำให้เหาทั้งหมดตายและไข่ฝ่อทั้งหมด โดยเมล็ดจากลูกตีนเป็ดน้ำจะมีประสิทธิภาพในการกำจัดเหาได้ดีกว่ายาฆ่าเหาใช้สารเคมีที่มีวางขายตามท้องตลาด และมีประสิทธิภาพที่ดีกว่าการใช้ใบน้อยหน่า เนื่องจากใช้ระยะเวลาในการชโลมผมน้อยกว่า อีกทั้งยังมีความปลอดภัยมากกว่าอีกด้วย

ลักษณะสมุนไพร :
ตีนเป็ดน้ำเป็นไม้ยืนต้นไม่ผลัดใบขนาดเล็ก ทรงร่ม เรือนยอดเป็นทรงกลมทึบ มีความสูงของต้นประมาณ 5-15 เมตร ลำต้นแตกกิ่งต่ำ เปลือกลำต้นเรียบเป็นสีน้ำตาลอ่อนหรือสีเทา มีช่องระบายอากาศเป็นร่องยาว มีน้ำยางสีขาวข้น ใบเป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับกัน รูปรียาว ปลายใบมีติ่งหรือหางใบแหลม โคนใบสอบหรือเป็นรูปลิ่ม ส่วนขอบใบเรียบ สีเขียวเข้ม หลังใบเรียบเกลี้ยงเป็นมัน ท้องใบเรียบ ดอกออกเป็นช่อตามปลายกิ่ง ดอกย่อยเป็นสีขาว มีกลีบดอก 5 กลีบ ปลายกลีบดอกแหลม ดอกบานมีแต้มเหลืองรอบปากหลอดกลีบดอก ปลายกลีบเรียวแหลม เมื่อดอกบานเต็มที่จะมีขนาดกว้างประมาณ 6-7 เซนติเมตร ผลเป็นรูปทรงกลม หรือค่อนข้างกลม ผลสดแบบมีเนื้อ ผิวผลเรียบเนียนเป็นมันและมีจุดเล็กๆ สีขาวกระจายทั่วไป ผลอ่อนเป็นสีเขียว เมื่อแก่แล้วจะเปลี่ยนเป็นสีแดงเข้มถึงสีม่วงเข้ม ภายในผลมีเมล็ดขนาดใหญ่ประมาณ 1-2 เมล็ด เมล็ดแข็ง เบา และลอยน้ำได้

ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ราก, ใบ, เปลือกต้น, ดอก, ผล และ เมล็ด
สรรพคุณทางยา :

1. ราก แก้ลม ช่วยขับเสมหะ ช่วยขับผายลม
2. ใบ แก้อาเจียนเป็นเลือด ยาถ่าย ยาระบาย ขับพยาธิไส้เดือน รักษาโรคผิวหนัง แก้กลากเกลื้อน ช่วยฆ่าพยาธิผิวหนัง
3. เปลือกต้น แก้ไข้ ไข้หวัด แก้ไข้เพื่อดีพิการ แก้หวัด ช่วยแก้หลอดลมอักเสบ ช่วยแก้อาการบิด ช่วยสมานลำไส้ ยาถ่าย ยาระบาย ขับพยาธิไส้เดือน ช่วยแก้นิ่ว ขับนิ่ว
4. ดอก ช่วยแก้โลหิตพิการ แก้ไข้ตัวร้อน แก้ริดสีดวงทวาร
5. ผล ฆ่าเหา รักษาโรคผิวหนังเรื้อรัง รักษาโรคกลัวน้ำ ระงับอาการปวด แก้อาการปวด ปวดตามข้อ และแก้อาการปวดตามกล้ามเนื้อ
6. เมล็ด แก้ผมหงอก บำรุงหัวใจ ยาถ่าย ยาระบาย ช่วยแก้หิด

วิธีการใช้ :

1. แก้ลม ช่วยขับเสมหะ ช่วยขับผายลม นำรากมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
2. แก้อาเจียนเป็นเลือด ยาถ่าย ยาระบาย ขับพยาธิไส้เดือน รักษาโรคผิวหนัง แก้กลากเกลื้อน ช่วยฆ่าพยาธิผิวหนัง นำใบมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน หรือนำมาตำแล้วพอกบริเวณที่เป็นแผล
3. แก้ไข้ ไข้หวัด แก้ไข้เพื่อดีพิการ แก้หวัด ช่วยแก้หลอดลมอักเสบ ช่วยแก้อาการบิด ช่วยสมานลำไส้ ยาถ่าย ยาระบาย ขับพยาธิไส้เดือน ช่วยแก้นิ่ว ขับนิ่ว นำเปลือกต้นมาฝนกับน้ำ แล้วทาบริเวณที่คัน
4. ช่วยแก้โลหิตพิการ แก้ไข้ตัวร้อน แก้ริดสีดวงทวาร นำดอกมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
5. ฆ่าเหา แก้ผมหงอก รักษาโรคผิวหนังเรื้อรัง รักษาโรคกลัวน้ำ ระงับอาการปวด แก้อาการปวด ปวดตามข้อ และแก้อาการปวดตามกล้ามเนื้อ นำผลแห้งนำมาเผาไฟตำผสมกับน้ำมันพืชทาแก้ปวด
6. บำรุงหัวใจ ยาถ่าย ยาระบาย ช่วยแก้หิด นำเมล็ดมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทานในปริมาณน้อย

ถิ่นกำเนิด :
ตีนเป็ดน้ำเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในอินเดียจนถึงทางตอนใต้ของจีน

.