ชื่อสมุนไพร : ดีปลี
ชื่อเรียกอื่นๆ : ดีปลีเชือก (ภาคใต้), ปานนุ, ประดงข้อ (ภาคกลาง), พิษพญาไฟ และ ปีกผัวะ
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Piper retrofractum Vahl
ชื่อสามัญ : Long Pepper, Indian Long Pepper และ Javanese Long Pepper
วงศ์ : PIPERACEAE
ดีปลีเป็นสมุนไพรเก่าแก่ชนิดหนึ่งที่มีความสำคัญมานาน เจริญเติบโตได้ดีในที่ชุ่มชื้น มีแสงแดดร่มรำไรสำหรับในประเทศไทยทางภาคใต้และภาคเหนือนิยมใช้ผลดีปลีมาเป็นเครื่องเทศแทนพริกและพริกไทย โดยดีปลีมีสรรพคุณช่วยบำรุงธาตุไฟในการย่อยอาหารเหมือนๆ กัน มีดีในเรื่องของลมเบ่งของมดลูก หรือลมที่ค้างในลำไส้ รวมไปถึงอาการกำเริบของเสมหะและลมปอด ซึ่งผลอ่อน สามารถใช้รับประทานเป็นผักสดได้ ส่วนผลแก่ สามารถนำมาใช้ตำน้ำพริกแทนพริกได้ หรือในบางท้องถิ่นก็นำมาใช้แต่งใส่ในผักดองเช่นเดียวกับพริก ผลแห้งมีรสเผ็ดร้อนขม สามารถนำมาใช้เป็นเครื่องในการประกอบอาหาร ด้วยการนำผลสุกดีปลีมาตากแห้งแล้วใช้ปรุงรสแกงคั่ว หรือแกงเผ็ด เพื่อใช้ดับกลิ่นคาวของเนื้อสัตว์ได้ดี และยังช่วยปรุงรสปรุงกลิ่นให้อาหารน่ารับประทาน นอกจากนี้ยังสามารถนำไปใช้แต่งกลิ่นผักดองได้อีกด้วย
ลักษณะสมุนไพร :
ดีปลีเป็นไม้เถามีรากฝอยออกบริเวณข้อเพื่อใช้ยึดเกาะและเลื้อยพัน เถาค่อนข้างเหนียวและแข็งมีข้อเป็นนูน แตกกิ่งก้านสาขามาก ใบเป็นใบเดี่ยว ลักษณะเป็นรูปไข่แกมขอบขนาน ใบมีสีเขียวเข้มเป็นมัน ปลายใบแหลม โคนใบมน ขอบใบเรียบเป็นคลื่นเล็กน้อย ใบกว้างประมาณ 3-5 เซนติเมตร และยาวประมาณ 7-10 เซนติเมตร มีเส้นใบออกจากโคนประมาณ 3-5 เส้น ส่วนก้านใบยาวประมาณ 1-1.5 เซนติเมตร ผลสดมีสีเขียว เมื่อสุกแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีแดง ลักษณะของผลอันกันแน่นเป็นช่อรูปทรงกระบอก โคนใหญ่กว่าปลายไม่มาก ปลายเล็กมน ผลมีความยาวประมาณ 2.5-7.5 เซนติเมตร และมีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 5-8 เซนติเมตร ผิวของผลค่อนข้างหยาบ และมีเกสรตัวเมียติดอยู่ ผลย่อยมีเมล็ดเดียว โดยเมล็ดมีขนาดเล็กมาก ลักษณะกลมและแข็ง ผงของผลมีสีน้ำตาล
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ราก, เถา, ใบ, ดอก และ ผลแก่จัด
สรรพคุณทางยา :
- ราก แก้พิษอัมพฤกษ์ อัมพาต พิษปัตคาด แก้ตัวร้อน แก้พิษคุดทะราดให้ปิดธาตุ แก้ท้องร่วง ขับลมในลำไส้ แก้คุดทะราด
- เถา แก้พิษงู ขับเสมหะ แก้ปวดฟัน ปวดท้อง จุกเสียด แก้เสมหะพิการ แก้ลมอัมพฤกษ์ แก้มุตฆาต
- ใบ แก้ปวดเมื่อย แก้เส้นเอ็น
- ดอก แก้อาการคลื่นไส้อาเจียน แก้จุกเสียดแน่นท้อง ขับลมในลำไส้ให้ผายและเรอ แก้หืด ไอ แก้ริดสีดวง คุดทะราด แก้ลมวิงเวียน แก้เสมหะ น้ำลายเหนียว แก้ไอ บำรุงธาตุ แก้ท้องเสีย แก้ปถวีธาตุ 20 ประการ แก้อัมพาต และเส้นปัตคาด
- ผลแก่จัด แก้ลม บำรุงธาตุไฟ แก้หืดไอ แก้เสมหะ แก้หลอดลมอักเสบ ยาขับระดู ยาธาตุ ทาแก้ปวดเมื่อยและอักเสบของกล้ามเนื้อ แก้อาการท้องขึ้น ท้องอืดเฟ้อแน่นจุกเสียด ขับลม บำรุงธาตุ
วิธีการใช้ :
- แก้พิษอัมพฤกษ์ อัมพาต พิษปัตคาด แก้ตัวร้อน แก้พิษคุดทะราดให้ปิดธาตุ แก้ท้องร่วง ขับลมในลำไส้ แก้คุดทะราด นำรากมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- แก้พิษงู ขับเสมหะ แก้ปวดฟัน ปวดท้อง จุกเสียด แก้เสมหะพิการ แก้ลมอัมพฤกษ์ แก้มุตฆาต นำเถามาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน หรือ นำมาเคี้ยวแก้ปวดฟัน หรือ นำมาตำ ทาแผล
- แก้ปวดเมื่อย แก้เส้นเอ็น นำใบมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- แก้อาการคลื่นไส้อาเจียน แก้จุกเสียดแน่นท้อง ขับลมในลำไส้ให้ผายและเรอ แก้หืด ไอ แก้ริดสีดวง คุดทะราด แก้ลมวิงเวียน แก้เสมหะ น้ำลายเหนียว แก้ไอ บำรุงธาตุ แก้ท้องเสีย แก้ปถวีธาตุ 20 ประการ แก้อัมพาต และเส้นปัตคาด นำดอกมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- แก้ลม บำรุงธาตุไฟ แก้หืดไอ แก้เสมหะ แก้หลอดลมอักเสบ ยาขับระดู ยาธาตุ ทาแก้ปวดเมื่อยและอักเสบของกล้ามเนื้อ แก้อาการท้องขึ้น ท้องอืดเฟ้อแน่นจุกเสียด ขับลม บำรุงธาตุ นำเมล็ดแก่จัดมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
ถิ่นกำเนิด :
ดีปลีเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดที่เกาะโมลัคคาสในมหาสมุทรอินเดีย
.
