ชื่อสมุนไพร : ดาวกระจาย
ชื่อเรียกอื่นๆ : ดอกกระจาย (ไทย), แหลมนกไส้, หญ้าแหลมนกไส้, ปืนนกไส้ (ภาคเหนือ), ปังกุกโคหน่วย (จีน), กุ่ยเจินเฉ่า และ ผอผอเจิน (จีนกลาง)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Bidens bipinnata Linn.
ชื่อสามัญ : Spanish Needle
วงศ์ : COMPOSITAE
ดาวกระจายจัดเป็นพรรณไม้กลางแจ้ง ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด ในประเทศไทยสามารถพบขึ้นได้ตามที่รกร้างทั่วไปในชนบท โดยทั้งต้นดาวกระจายพบว่ามีสาร Alkaloid, Choline, Glycoside, Lavanol, Saponin, Tannin ส่วนก้านและใบดาวกระจายพบว่ามีสารที่ให้รสขม หรือ Bittera และยังพบว่ามีน้ำมันระเหยอีกเล็กน้อย สารสกัดที่ได้จากต้นสดของดาวกระจาย รวมกับหนอนหม่อนแห้ง แล้วนำไปให้หนูที่มีอาการปวดข้อหรือข้ออักเสบ (ใช้ 10 กรัม ต่อน้ำหนักตัวหนู 1 กิโลกรัม) กินติดต่อกันเป็นระยะเวลา 5 วัน พบว่าสารสกัดดังกล่าวมีฤทธิ์ในการยับยั้งอาการปวดข้อและข้ออักเสบได้ แต่ต้องใช้ทั้งสองชนิดรวมกัน หากแยกใช้ตัวใดตัวหนึ่งจะไม่เห็นผล นอกจากนี้สารที่สกัดได้ด้วยแอลกอฮอล์ มีฤทธิ์ในการฆ่าเชื้อ Staphylo coccus ภายนอกได้อย่างมีประสิทธิภาพ
ลักษณะสมุนไพร :
ดาวกระจายเป็นไม้ล้มลุก มีอายุได้ราว 1 ปี ลำต้นตั้งตรงมีความสูงของได้ประมาณ 25-85 เซนติเมตร กลางลำต้นแตกกิ่งก้านสาขามาก ลำต้นเป็นเหลี่ยมและมีขนเล็กน้อย ส่วนโคนต้นเป็นสีม่วงและไม่มีขนปกคลุม กิ่งก้านมีลักษณะเป็น 4 เหลี่ยม ใบเป็นใบประกอบแบบขนนก ออกเรียงสลับ ปลายใบคี่ ตรงส่วนของดอกช่อใบเป็นใบเดี่ยวและปลายใบจะแหลมกว่าใบอื่นๆ ช่อใบมีใบย่อยประมาณ 3-5 ใบ ลักษณะของใบย่อยเป็นรูปไข่ ปลายใบแหลม โคนใบมน ส่วนขอบใบจักเป็นซี่ฟัน 2-3 ซี่ ใบเป็นสีเขียว เนื้อใบนิ่ม หลังใบและท้องใบมีขนขึ้นประปราย ออกดอกเดี่ยวหรือออกเป็นกระจุก โดยจะออกตามซอกใบหรือที่ปลายยอด ดอกเป็นสีเหลืองสด มีริ้วประดับลักษณะเป็นรูปหอกเรียงกันเป็นวง มีวงนอกและวงใน เมื่อเวลาที่ดอกบานจะมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 6-10 มิลลิเมตร ดอกวงนอกเป็นหมัน กลีบดอกมีลักษณะเป็นรูปรางน้ำ ส่วนดอกวงในนั้นเป็นดอกแบบสมบูรณ์เพศ กลีบดอกมีลักษณะเป็นรูปท่อ ปลายมี 5 แฉก มีก้านดอกยาว ยาวประมาณ 1.8-8.5 เซนติเมตร ลักษณะของผลเป็นรูปทรงแคบ มีสันประมาณ 3-4 สัน ผลค่อนข้างแข็ง มีรยางค์เป็นหยามยาวประมาณ 3-4 มิลลิเมตร
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ทั้งต้น และ ใบ
สรรพคุณทางยา :
- ทั้งต้น ช่วยกระจายลม ฟอกโลหิต ยาสุขุม ไม่มีพิษ โดยออกฤทธิ์ต่อกระเพาะอาหาร ลำไส้ ตับและไต ใช้เป็นยาดับพิษร้อนถอนพิษไข้ ช่วยแก้ระบบทางเดินหายใจติดเชื้อ ลำคอปวดบวม ยาแก้ท้องร่วง แก้อาการปวดท้อง ท้องเสีย ปวดกระเพาะ แก้บิด ช่วยแก้ฝีในลำไส้ ช่วยแก้ตับอักเสบเฉียบพลัน ไตอักเสบ ยาแก้พิษจากแมลงสัตว์กัดต่อย แก้พิษงูกัด ยารักษาบาดแผล ใช้แก้อาการฟกช้ำ
- ใบ ยาแก้อาการท้องร่วง ยารักษาบาดแผล
วิธีการใช้ :
- ช่วยกระจายลม ฟอกโลหิต ยาสุขุม ไม่มีพิษ โดยออกฤทธิ์ต่อกระเพาะอาหาร ลำไส้ ตับและไต ใช้เป็นยาดับพิษร้อนถอนพิษไข้ ช่วยแก้ระบบทางเดินหายใจติดเชื้อ ลำคอปวดบวม ยาแก้ท้องร่วง แก้อาการปวดท้อง ท้องเสีย ปวดกระเพาะ แก้บิด ช่วยแก้ฝีในลำไส้ ช่วยแก้ตับอักเสบเฉียบพลัน ไตอักเสบ ยาแก้พิษจากแมลงสัตว์กัดต่อย แก้พิษงูกัด ยารักษาบาดแผล ใช้แก้อาการฟกช้ำ นำทั้งต้นมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน หรือ ล้างแผล
- ยาแก้อาการท้องร่วง นำใบมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- ยารักษาบาดแผล นำใบมาตำ พอกรักษาบาดแผล
ถิ่นกำเนิด :
ดาวกระจายเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในทวีปอเมริกา
.
