ค่าหด
ชื่อสมุนไพร : ค่าหด
ชื่อเรียกอื่นๆ : ข่าหด, เก็ดลิ้น, ฮ่อจั่น (จันทบุรี), ปอแก่นเทา (ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ), ยมโดย (ภาคใต้), เก็ดลิ่น และ ลบลีบ
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Engelhardtia spiccata Lech. ex Bl.
ชื่อสามัญ : –
วงศ์ : JUGLANDACEAE
ค่าหดเป็นพืชไม้ยืนต้นผลัดใบขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ มีความสูงได้ประมาณ 15-30 เมตร เรือนยอดเป็นรูปทรงพุ่มกลม ลำต้นมักคดงอ เปลือกต้นหนาแตกเป็นร่องลึกสีเทา ตามกิ่งอ่อนมีรอยแผลใบเห็นชัดเจน ทั้งยังพบว่าชอบขึ้นตามป่าดิบเขาและป่าเบญจพรรณทั่วไป ยกเว้นทางภาคใต้ ตั้งแต่ระดับความสูง 500-1,500 เมตร ประโยชน์ของค่าหด นิยมปลูกเป็นไม้เบิกนำที่ทนต่อความแห้งแล้งและไฟป่า โดยเนื้อไม้สามารถนำมาใช้ทำสิ่งปลูกสร้างต่างๆ ได้ดี เปลือกต้นสามารถใช้เป็นยาเบื่อปลา ซึ่งข้อมูลทางเภสัชวิทยาของค่าหดนั้น พบว่า สารสกัดจากทั้งต้นค่าหดด้วยแอลกอฮอล์จะมีฤทธิ์ต้านการเจริญของก้อนเนื้องอกได้เล็กน้อย และสารสกัดจากเปลือกแห้งด้วยแอลกอฮอล์นั้นจะทำให้น้ำอสุจิรวมตัวตกตะกอนในหลอดทดลองได้อีกด้วย
ลักษณะสมุนไพร :
ค่าหดเป็นพรรณไม้ยืนต้นผลัดใบขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ มีความสูงได้ประมาณ 15-30 เมตร เรือนยอดเป็นรูปทรงพุ่มกลม ลำต้นมักคดงอ เปลือกต้นหนาแตกเป็นร่องลึกสีเทา ตามกิ่งอ่อนมีรอยแผลใบเห็นชัดเจน ใบเป็นใบประกอบแบบขนนก ออกแบบเรียงสลับ มีใบย่อยประมาณ 1-6 คู่ ลักษณะของใบเป็นรูปรียาว รูปขอบขนาน หรือรูปขอบขนานแกมใบหอก ปลายใบแหลมเรียว โคนใบแหลม ส่วนขอบใบเรียบ ใบมีขนาดความกว้างประมาณ 2.5-4 เซนติเมตร และความยาวประมาณ 7-15 เซนติเมตร ใบอ่อนมีขนสาก ส่วนใบแก่ผิวเรียบ และจะทิ้งใบหมดก่อนออกดอก ออกดอกเป็นช่อบริเวณซอกใบ ลักษณะห้อยลง ดอกย่อยมีจำนวนมาก ดอกเป็นแบบแยกเพศอยู่บนตนเดียวกัน ไม่มีกลีบดอก ดอกเพศผู้และดอกเพศเมียจะอยู่กันคนละช่อ ดอกเพศผู้จะรวมกันเป็นช่อสั้นแบบหางกระรอก ส่วนดอกเพศเมียจะอยู่รวมกันเป็นช่อห้อยลงมา แต่ละดอกจะมีกาบบางๆ เป็นรูปแฉกสามเหลี่ยมสีเหลืองอ่อนรองรับ และกาบนี้จะเจริญต่อไปเป็นผล ผลเป็นผลแห้งไม่แตก ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลม แข็ง มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1 เซนติเมตร มีขนแข็งสั้นๆ ขึ้นปกคลุมแน่น มีใบประดับเป็นกาบปลายแยกเป็นสามแฉกบางๆ ติดอยู่ ง่ามกลางจะยาวที่สุดประมาณ 4 เซนติเมตร
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : เปลือกลำต้น และ ลำต้น
สรรพคุณทางยา :
- เปลือกลำต้น ยารักษาอาการปวดฟัน ช่วยให้มดลูกหดตัวเร็ว ยารักษาตุ่มคันในเด็ก ยาสมานแผลอักเสบ
- ลำต้น ยาคุมกำเนิด
วิธีการใช้ :
- ยารักษาอาการปวดฟัน นำเปลือกลำต้นนำมาต้มกับน้ำ กลั้วฟัน แก้อาการปวดฟัน
- ช่วยให้มดลูกหดตัวเร็ว นำเปลือกลำต้นนำมาต้มให้หญิงหลังคลอดบุตรอาบช่วยให้มดลูกหดตัวเร็ว
- ยารักษาตุ่มคันในเด็ก นำเปลือกลำต้นนำมาต้มอาบเป็นยารักษาตุ่มคันในเด็ก
- ยาสมานแผลอักเสบ นำเปลือกลำต้นนำไปผิงไฟอุ่น แล้วนำมาทาแผล เป็นยาสมานแผลอักเสบ
- ยาคุมกำเนิด นำลำต้นค่าหดนำมาฝนกับต้นมะขามป้อม ใช้กินหลังคลอดเป็นยาคุมกำเนิด
ถิ่นกำเนิด :
ค่าหดเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในทวีปเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
.
