ชื่อสมุนไพร : คัดเค้า
ชื่อเรียกอื่นๆ : จีเก๊า, จีเค้า, โยทะกา, หนามลิดเค้า (เชียงใหม่), จีเค๊า, พญาเท้าเอว (กาญจนบุรี), คัดเค้าหนาม (ชัยภูมิ), คัดเค้าเครือ (นครราชสีมา), เค็ดเค้า (ภาคเหนือ), คันเค่า (ภาคเหนือ, ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ), คัดค้าว (ภาคกลาง), เขี้ยวกระจับ (ภาคใต้, ภาคตะวันตกเฉียงใต้), จี้เค้า และ หนามเล็บแมว
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Oxyceros Horridus Lour.
ชื่อสามัญ : Siamese Randia
วงศ์ : RUBIACEAE
คัดเค้าเป็นพรรณไม้ที่สามารถใช้ปลูกเป็นไม้ประดับได้ เพราะเวลาออกดอกจะดูสวยงามมาก อีกทั้งดอกยังมีกลิ่นหอมแรงและออกดอกพร้อมกันเกือบทั้งต้น แต่การปลูกต้นคัดเค้าให้สวยงามจะต้อยคอยตัดแต่งทรงพุ่มอยู่เสมอ เนื่องจากไม้ชนิดนี้จะแตกกิ่งก้านสาขามากและไม่มีรูปทรงไม่แน่นอนนัก ต้นคัดเค้าเป็นพันธุ์ที่มีหนามแหลมคมมาก จึงนิยมใช้ปลูกเป็นแถวๆ เป็นไม้เลื้อยตามซุ้มหรือตามรั้วเพื่อทำเป็นรั้วป้องกันคนหรือสัตว์ผ่านได้ดี ยอดอ่อนสามารถนำมาใช้ปรุงเป็นอาหารับประทานได้ เช่น ยำใส่มะพร้าวคั่ว หรือใช้รับประทานแกล้มกับลาบ ผลอ่อนหรือผลแก่ใช้รับประทานเป็นผักเหนาะหรือผักสดร่วมกับน้ำพริกได้ ด้วยการนำมารับประทานสดหรือนำไปลวกให้สุกก่อนนำมารับประทาน โดยผลคัดเค้ามีสารจำพวกไตรเทอร์ปีนซาโปนินที่มีฤทธิ์เป็นยาเบื่อปลาอีกด้วย
ลักษณะสมุนไพร :
คัดเค้าเป็นพรรณไม้เถาเนื้อเหนียวแข็งหรือไม้พุ่มรอเลื้อย มีความสูงประมาณ 3-6 เมตร เปลือกลำต้นเรียบและเป็นสีน้ำตาล ลักษณะของลำต้นคดและยาว มักขึ้นพาดพันเลื้อยไปตามต้นไม้และกิ่งไม้ ตามลำต้นมีข้อ ซึ่งจะมีใบงอกออกเป็นคู่ๆ และจะมีหนามแหลมโค้งงองุ้มออกจากโคนใบมีลักษณะคล้ายกับเขาควาย ข้อละหนึ่งคู่ ใบเป็นใบเดี่ยว ออกตรงข้ามกัน ลักษณะของใบเป็นรูปรี ปลายใบแหลม โคนใบสอบ ส่วนขอบใบเรียบ หลังใบเรียบเป็นสีเขียวเข้มและเป็นมัน ท้องใบเรียบลื่นและมีสีอ่อนกว่า เนื้อใบเหนียวหนาแข็ง และมีหูใบขนาดเล็กลักษณะเป็นรูปสามเหลี่ยมอยู่ระหว่างก้านใบ ดอกเป็นช่อกระจุกตามซอกใบใกล้ปลายกิ่งและปลายกิ่ง ดอกเป็นช่อใหญ่ แต่ละช่อดอกจะมีขนาดตั้งแต่ 4-10 เซนติเมตร ในแต่ละช่อจะมีดอกย่อยประมาณ 10-25 ดอก ดอกย่อยมีขนาดเล็กสีขาวและมีกลิ่นหอม ลักษณะคล้ายดอกเข็ม ดอกมีกลีบดอก 5 กลีบ เมื่อดอกบานเต็มที่กลีบดอกจะบิด ผลเป็นพวงหรือออกเป็นกลุ่ม ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลมหรือกลมรี ผิวผลเรียบและเป็นมัน ผลมีขนาดเท่าเมล็ดพุดซากลมๆ ปลายผลแหลม ผลเป็นสีเขียวเข้ม เมื่อสุกแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีดำ ภายในผลมีเมล็ดขนาดเล็กอัดแน่นกันเป็นจำนวนมาก เมล็ดขนาดเท่าหัวไม้ขีดไฟ
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ราก, เปลือกต้น และ ผล
สรรพคุณทางยา :
- ราก ขับโลหิต รักษาไข้เพื่อโลหิต รักษาโรครัตตะปิดตะโรค รักษาโรคเลือดออกตามไรฟัน ช่วยขับลม แก้อาการท้องเสีย
- เปลือกต้น แก้โลหิตซ่าน ช่วยปิดธาตุ ช่วยแก้เลือดออกตามทวารทั้งเก้า แก้ไข้ ช่วยแก้เสมหะ
- ผล บำรุงโลหิต ฟอกโลหิต แก้อาการท้องเสีย ขับโลหิตประจำเดือนเสียของสตรี
วิธีการใช้ :
- ขับโลหิต รักษาไข้เพื่อโลหิต รักษาโรครัตตะปิดตะโรค รักษาโรคเลือดออกตามไรฟัน ช่วยขับลม แก้อาการท้องเสีย นำรากมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- แก้โลหิตซ่าน ช่วยปิดธาตุ ช่วยแก้เลือดออกตามทวารทั้งเก้า แก้ไข้ ช่วยแก้เสมหะ นำเปลือกต้นมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- บำรุงโลหิต ฟอกโลหิต แก้อาการท้องเสีย ขับโลหิตประจำเดือนเสียของ นำผลมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
ถิ่นกำเนิด :
คัดเค้าเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในประเทศไทยและในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
.
