ชื่อสมุนไพร : ข้าวฟ่างสมุทรโคดม
ชื่อเรียกอื่นๆ : เข้าฟ่างสมุทรโคดม (ชุมพร), ข้าวป้างนก, ข้าวป้างหางช้าง (ภาคเหนือ), ข้าวป้างงก (ภาคตะวันตกเฉียงเหนือ), ข้าวฟ่าง, จังหันมะพุด, สมุทรโคดม (ภาคกลาง), เข้าป้างหางช้าง, มกโคดม, มุทโคดม (ภาคใต้), จังหันมะพูด (ไทย), ดั่วป้าง (ม้ง), เพล่เส่อแบ, เป่เส่อแบล (กะเหรี่ยงแม่ฮ่องสอน), เกาเลี้ยง และ ฮวงซู่ (จีน)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Sorghum vulgare Pers.
ชื่อสามัญ : Negro Guinea Grass, Millet Grass และ Sorghum
วงศ์ : GRAMINEAE
ข้าวฟ่างสมุทรโคดมเป็นพรรณไม้ที่ขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ด ประโยชน์ของข้าวฟ่างสมุทรโคดม คือ เมล็ดใช้เป็นอาหารสำหรับสัตว์ หรืออาจนำมาหมักกับเหล้า จะได้เหล้าที่มีกลิ่นหอม หรืออาจนำมาใช้หุงเป็นอาหาร หรือทำเป็นขนมก็ได้ ด้วยการนำเมล็ดตากแห้งนำไปทอดให้พองแล้วใช้ทำเป็นขนม เมล็ดที่นำมาคั่วให้พองแล้วสามารถนำมารับประทานได้ หรืออาจนำเมล็ดที่คั่วจนพองนี้ไปย้อมสีต่างๆ และทำเป็นดอกไม้เทียม ต้นอ่อนจะมีสาร cyanogenetic glycosides ซึ่งสัตว์ที่กินพืชชนิดนี้แบบสดๆ อาจเป็นอันตรายถึงตายได้ มี cyanogenetic glycosides มากในต้นอ่อน ข้าวฟ่างที่ปลอดภัยและสามารถนำมาเป็นอาหารสัตว์ได้จะเป็นข้างฟ่างที่มีอายุประมาณ 80 วัน สัตว์ที่กินต้นสดจะมีอาการน้ำลายเป็นฟอง เดินโซเซ หัวตก หายใจถี่ สำรอกอาหาร และถึงตายได้ในที่สุด
ลักษณะสมุนไพร :
ข้าวฟ่างสมุทรโคดมเป็นพรรณไม้จำพวกหญ้า ลำต้นมีลักษณะกลม สูงได้ประมาณ 3-4 เมตร ตามบริเวณข้อจะมีขนสั้นสีน้ำตาล ซึ่งมองเห็นได้ชัด ใบออกสลับกัน ลักษณะของใบจะแคบเป็นเส้นยาวประมาณ 50 เซนติเมตร และกว้างประมาณ 4 เซนติเมตร ปลายใบแหลมคม บริเวณท้องใบไม่มีขน แต่จะมีผงสีขาวนวล เส้นกลางใบจะแข็ง ส่วนขอบใบและหลังใบจะมีขนสั้นๆ ออกดอกเป็นช่อบริเวณปลายยอด มีความยาวประมาณ 30 เซนติเมตร ผลมีลักษณะกลมเท่ากับเมล็ดพริกไทย โผล่พ้นออกมาจากเปลือก ผลแก่จะมีเนื้อแข็ง ผิวภายนอกผลเป็นมัน ส่วนเมล็ดจะเป็นสีน้ำตาลออกเทา และมีแป้งมาก
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ราก และ เมล็ด
สรรพคุณทางยา :
- ราก ยารักษาโรคประสาท ควบคุมอารมณ์ไม่อยู่ ยารักษาอาการไอ หอบ แก้เจ็บกระเพาะอาหาร หรือเจ็บปวดบริเวณหน้าอก รักษาอาการปวดกระเพาะอาหาร และช่วยห้ามโลหิต ยาช่วยขับปัสสาวะ ช่วยในการเร่งคลอดทารก บรรเทาอาการตกเลือด
- เมล็ด ยาบำรุงและให้พลังงาน ยารักษาโรคอหิวาตกโรค บิด ช่วยฝาดสมานลำไส้และกระเพาะอาหาร รักษาระบบการย่อยอาหารไม่ดี ยาช่วยขับปัสสาวะ
วิธีการใช้ :
- ยารักษาโรคประสาท ควบคุมอารมณ์ไม่อยู่ ยารักษาอาการไอ หอบ แก้เจ็บกระเพาะอาหาร หรือเจ็บปวดบริเวณหน้าอก รักษาอาการปวดกระเพาะอาหาร และช่วยห้ามโลหิต ยาช่วยขับปัสสาวะ นำรากแห้งประมาณ 15 กรัม นำมาตุ๋นกับน้ำตาลแล้วใช้กรวดกิน
- ช่วยในการเร่งคลอดทารก บรรเทาอาการตกเลือด นำรากข้าวฟ่างสมุทรโคดมที่แห้งในที่ร่ม นำมาเผาให้เป็นเถ้าและบดให้เป็นผง ใช้ผสมกับเหล้ารับประทานครั้งละ 6 กรัม
- ยาบำรุงและให้พลังงาน ยาช่วยขับปัสสาวะ นำเมล็ดแห้งประมาณ 30-60 กรัม นำมาต้มกับน้ำกิน
- ยารักษาโรคอหิวาตกโรค บิด ช่วยฝาดสมานลำไส้และกระเพาะอาหาร รักษาระบบการย่อยอาหารไม่ดี นำเมล็ดแห้งที่คัดเอาสิ่งเจือปนอื่นๆ ทิ้งออกแล้ว นำมาคั่วจนเหลืองและมีกลิ่นหอม วางผึ่งให้เย็น ก่อนนำมากินควรบดประมาณครั้งละ 1.5-3 กรัม วันละ 3-4 ครั้ง
ถิ่นกำเนิด :
ข้าวฟ่างสมุทรโคดมเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในทวีปเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
.
