ชื่อสมุนไพร : ขี้ครอก
ชื่อเรียกอื่นๆ : ชบาป่า (น่าน), ขี้หมู (นครราชสีมา), ขมงดง (สุโขทัย), ปอเส้ง (ปัตตานี), หญ้าผมยุ่ง, หญ้าอียู, ขี้คาก (ภาคเหนือ, ภาคตะวันตกเฉียงเหนือ), ขี้ครอก (ภาคกลาง), ปอเส็ง, เส็ง, เส้ง, ปูลู (ภาคใต้), หญ้าหัวยุ่ง (ชาน-แม่ฮ่องสอน), บอเทอ, ปะเทาะ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน), ปูลุ (มลายู-นราธิวาส), ทอมทัก (ลั้วะ), ซัวโบ๋เท้า (จีน) และ ตี้เถาฮวา (จีนกลาง)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Urena lobata Linn.
ชื่อสามัญ : Caesar Weed, Hibiscus Burr และ Jute Africain
วงศ์ : MALVACEAE
ขี้ครอกเป็นพรรณไม้ที่ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการเพาะเมล็ด เจริญเติบโตได้ดีในดินร่วนซุย ชอบความชื้นปานกลางและแสงแดดแบบเต็มวัน มักขึ้นตามป่าราบและที่ลุ่มรกร้างทั่วไป และมีปลูกมากตามสวนยาจีนทั่วไป ประโยชน์ของขี้ครอกโดยชาวลั้วะจะใช้ลำต้นของขี้ครอกนำมาทำเป็นไม้กวาด ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของขี้ครอก นั่นก็คือ สารสกัดจากราก ผล และใบขี้ครอก มีฤทธิ์ต้านการเจริญของเชื้อรา และ สารสกัดจากเมล็ดขี้ครอกด้วยแอลกอฮอล์มีฤทธิ์ต้านการเจริญของเชื้อราได้ดีมาก
ลักษณะสมุนไพร :
ขี้ครอกเป็นพรรณไม้พุ่มขนาดเล็ก ลำต้นตั้งตรง เปลือกเหนียว ลำต้นเป็นสีเขียวแกมเทา ตามลำต้นและกิ่งก้านมีขนลักษณะเป็นรูปดาวปกคลุมทั่วไป ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับ ใบที่อยู่บริเวณโคนต้นจะมีลักษณะค่อนข้างกลม ปลายแยกออกเป็นแฉกตื้นๆ 3 แฉก โคนใบกลมหรือเว้าเป็นรูปหัวใจ ส่วนขอบใบจักเป็นฟันเลื่อย ส่วนใบที่อยู่บริเวณกึ่งกลางของลำต้นจะมีลักษณะเป็นรูปไข่ และใบที่อยู่ส่วนยอดหรือใกล้ยอดจะเป็นรูปกลมยาวถึงรูปใบหอก ผิวใบด้านบนมีขนนุ่ม ส่วนด้านล่างมีขนรูปดาวสีขาวอมเทา ท้องใบด้านล่างจะมีสีอ่อนกว่าหลังด้านบนใบ มีเส้นใบ 3-7 เส้น มีขนรูปดาวสีขาวอมเทา หูใบคล้ายเส้นด้าย ยาวได้ประมาณ 2 มิลลิเมตร หลุดร่วงได้ง่าย ออกดอกเดี่ยวรูปไข่กลม ยาวประมาณ 1 เซนติเมตร หรือออกเป็นกระจุกตามซอกใบประมาณ 2-3 ดอก ริ้วประดับติดกันเป็นรูประฆัง กลีบเลี้ยงติดกันเป็นรูปถ้วย ปลายแยกเป็น 5 แฉก มีขนาดสั้นกว่าริ้วประดับ ทั้งกลีบเลี้ยงและริ้วประดับจะมีขนรูปดาวขึ้นปกคลุม ส่วนกลีบดอกเป็นสีชมพูมี 5 กลีบ ลักษณะของกลีบดอกเป็นรูปไข่กลับ ยาวประมาณ 1.5 เซนติเมตร ด้านนอกมีขนรูปดาวขึ้นปกคลุม ผลมีลักษณะกลมหรือรูปกลมแป้น มีขนขึ้นรูปดาวขึ้นปกคลุม ผลมีหนามแข็งสั้นหัวลูกศรและมีน้ำเหนียวติด เมื่อผลแห้งจะแตกออกได้เป็นพู 5 พู แต่ละพูจะมีเมล็ด 1 เมล็ด
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ราก, ต้น และ ใบ
สรรพคุณทางยา :
- ราก ยาดับพิษร้อนถอนพิษไข้ทั้งปวง ยาแก้ไข้หวัดตัวร้อน รักษาอาการไอเป็นเลือด ยาแก้บิด รักษาโรคบิดเฉียบพลัน ยาแก้นิ่ว ยาแก้มุตกิด ตกขาวของสตรี แก้หนองใน ยาขับลมชื้นในร่างกาย ยาแก้ปวดเมื่อยตามร่างกายเนื่องจากลมชื้นเข้าแทรก ยาพอกแก้โรคปวดข้อ
- ต้น ยากระจายเลือดลม ยาแก้ไข้หวัดตัวร้อน รักษาอาการไอเป็นเลือด ยาขับปัสสาวะ ยาแก้นิ่ว ยาแก้มุตกิด ตกขาวของสตรี ยาแก้ไตพิการ แก้พิษน้ำเหลืองเสีย ยาห้ามเลือด ช่วยสมานแผลสด แก้ฟกช้ำดำยาใบ กระจายเลือดลม ยาแก้ไข้หวัดตัวร้อน รักษาอาการไอเป็นเลือด แก้ไอ ขับเสมหะ ดับพิษเสมหะ ยาขับปัสสาวะ แก้นิ่ว ยาแก้มุตกิด ตกขาวของสตรี ยาแก้ไตพิการ แก้พิษน้ำเหลืองเสีย ยาขับลมชื้นในร่างกาย ยาแก้ปวดเมื่อยตามร่างกายเนื่องจากลมชื้นเข้าแทรก
วิธีการใช้ :
- ยาดับพิษร้อนถอนพิษไข้ทั้งปวง ยาแก้ไข้หวัดตัวร้อน รักษาอาการไอเป็นเลือด ยาแก้บิด รักษาโรคบิดเฉียบพลัน ยาแก้นิ่ว ยาแก้มุตกิด ตกขาวของสตรี แก้หนองใน ยาขับลมชื้นในร่างกาย ยาแก้ปวดเมื่อยตามร่างกายเนื่องจากลมชื้นเข้าแทรก ยาพอกแก้โรคปวดข้อ นำรากมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- ยากระจายเลือดลม ยาแก้ไข้หวัดตัวร้อน รักษาอาการไอเป็นเลือด ยาขับปัสสาวะ ยาแก้นิ่ว ยาแก้มุตกิด ตกขาวของสตรี ยาแก้ไตพิการ แก้พิษน้ำเหลืองเสีย ยาห้ามเลือด ช่วยสมานแผลสด แก้ฟกช้ำดำยา นำต้นมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- กระจายเลือดลม ยาแก้ไข้หวัดตัวร้อน รักษาอาการไอเป็นเลือด แก้ไอ ขับเสมหะ ดับพิษเสมหะ ยาขับปัสสาวะ แก้นิ่ว ยาแก้มุตกิด ตกขาวของสตรี ยาแก้ไตพิการ แก้พิษน้ำเหลืองเสีย ยาขับลมชื้นในร่างกาย ยาแก้ปวดเมื่อยตามร่างกายเนื่องจากลมชื้นเข้าแทรก นำใบมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
ถิ่นกำเนิด :
ขี้ครอกเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
.
