ชื่อสมุนไพร : กุหลาบมอญ
ชื่อเรียกอื่นๆ : ยี่สุ่น (ภาคกลาง) และ กุหลาบออน (เงี้ยว-แม่ฮ่องสอน)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Rosa damascena Mill.
ชื่อสามัญ : Damask Rose, Pink Damask Rose, Summer Damask Rose และ Rose
วงศ์ : ROSACEAE

กุหลาบมอญเป็นหรือต้นยี่สุ่น เป็นกุหลาบพันธุ์พื้นเมืองของหงสาวดี (เมืองของชาวมอญในอดีต) โดยเป็นดอกไม้ที่ทรงโปรดของสมเด็จพระนเรศวน พระองค์ทรงนำกลับมาปลูกหลังจากเสร็จสงครามที่เมืองมอญ โดยต้นกุหลาบมอญเป็นไม้ดอกกลางแจ้ง เจริญเติบโตได้ดีในที่โล่งกลางแข้งและในดินร่วนซุยที่มีธาตุอาหารเพียงพอและระบายน้ำได้ดี ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการเพาะเมล็ด การปักชำกิ่ง และวิธีการตอนกิ่งซึ่งเป็นที่นิยมที่สุด เนื่องจากออกรากได้ง่าย โดยทั่วไปการดอกนำมาใช้ในการร้อยพวงมาลัย ใช้ในการร้อยพวงอุบะดอกไม้ในงานมงคลหรือในงานพิธีต่างๆ โดยนำมากลีบมาร้อยเป็นพวง ไม่เพียงแค่นั้นกลีบดอกยังนำมาไปชุบแป้งทอด ใช้รับประทานเป็นผักร่วมกับน้ำพริกได้ หรือใช้ทำเป็น “ยำดอกกุหลาบ“ สำหรับการใช้ในงานด้านอาหาร เช่น การนำมาแต่งหน้าขนมตะโก้ หรือนำมาใช้รอยบนท่อนอ่อยควั่น เพิ่มเพิ่มความสวยงามให้กับอาหารให้ดูน่ารับประทานยิ่งขึ้น อีกทั้งกลีบดอกใช้ทำเป็นชากุหลาบ ด้วยการใช้กลีบกุหลาบที่ตากแห้งแล้วนำมาชงในน้ำเดือด ก็จะได้ชากุหลาบสีสดสวยงาม นอกจากนี้กลีบดอกสดมีน้ำมันหอมระเหย ที่สามารถนำมาใช้ในการแต่งกลิ่นเครื่องสำอาง แต่งกลิ่นยา แต่งกลิ่นอาหารและน้ำเชื่อมของขนมไทย

ลักษณะสมุนไพร :
กุหลาบมอญเป็นไม้พุ่ม ลำต้นตั้งตรง มีความสูงของต้นประมาณ 1-2 เมตร เปลือกต้นเรียบ มีหนามแหลมตามกิ่งและลำต้น มีลักษณะตรงถึงโค้งเล็กน้อย หนามอ่อนเป็นสีน้ำตาลแกมสีแดง ส่วนหนามแก่เป็นสีเทา ใบเป็นใบประกอบแบบขนนก ปลายใบคี่ ออกเรียงสลับกัน มีใบย่อยประมาณ 3-5 ใบ ลักษณะของใบย่อยเป็นรูปไข่ ปลายใบแหลม โคนใบมน ส่วนขอบใบเป็นจักแบบฟันเลื่อย ใบมีขนาดกว้างประมาณ 2-4 เซนติเมตร และยาวประมาณ 3-6 เซนติเมตร แผ่นใบด้านล่างมีขนไม่มีต่อม  ส่วนก้านใบมีขนสีน้ำตาลแดง ดอกเป็นช่อแบบกระจะหรือช่อแบบกระจุกแตกแขนง มีประมาณ 3-10 ดอก โดยจะออกดอกบริเวณปลายยอด ดอกย่อยเป็นสีชมพูและมีกลิ่นหอม มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางกว้างถึง 8 เซนติเมตร กลีบดอกมีลักษณะค่อนข้างกลมเรียงซ้อนกันเป็นชั้นๆ ปลายกลีบดอกมน หรือเป็นหยักตื้นๆ หรือเป็นคลื่น กลีบดอกมีตั้งแต่สีแดงจนถึงสีขาว แต่ส่วนใหญ่จะเป็นสีชมพูกุหลาบถึงแดง ดอกมีเกสรเพศผู้จำนวนมาก มีประมาณ 100-120 อัน ก้านเกสรมีขน ส่วนกลีบเลี้ยงดอกเป็นสีเขียว มีลักษณะเป็นรูปสามเหลี่ยม เป็นติ่งแหลมกว้าง ม้วนโค้งตอนดอกบาน และจะร่วงในเวลาต่อมา มีต่อม ส่วนฐานรองดอกมีลักษณะเป็นรูปถ้วย ด้านนอกมีต่อมขนอยู่เป็นจำนวนมากและด้านในมีขน ส่วนก้านช่อดอกยาวได้ถึง 7 เซนติเมตรและมีหนามเล็กๆ ผลเป็นรูปทรงกลม สีแดงอ่อนถึงเข้ม ในผลมีเมล็ดสีออกน้ำตาลประมาณ 1-3 เมล็ด ลักษณะของเมล็ดเป็นรูปสามเหลี่ยมกลม ยาวประมาณ 0.3-0.5 เซนติเมตร

ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ดอกแห้ง และ ดอกสด
สรรพคุณทางยา :

1. ดอกแห้ง ยาระบายอ่อนๆ แก้อาการอ่อนเพลียและกระวนกระวาย บำรุงหัวใจ ช่วยขับน้ำดี
2. ดอกสด แต่งกลิ่นยาและเครื่องสำอาง

วิธีการใช้ :

1. ยาระบายอ่อนๆ แก้อาการอ่อนเพลียและกระวนกระวาย บำรุงหัวใจ ช่วยขับน้ำดี นำดอกแห้งมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
2. แต่งกลิ่นยาและเครื่องสำอาง นำดอกสดมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน

ถิ่นกำเนิด :
กุหลาบมอญเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในประเทศมอญ

.