ชื่อสมุนไพร : กระทงลาย
ชื่อเรียกอื่นๆ : นางแตก (นครราชสีมา), มะแตก, มะแตกเครือ, มักแตก (ภาคเหนือ, ภาคอีสาน), กระทงลาย, กระทุงลาย, โชด (ภาคกลาง) และ หมากแตก
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Celastrus paniculata Wild.
ชื่อสามัญ : Black Ipecac, Black Oil Plant, Black Oil Tree, Celastrus Dependens, Climbing Staff Plant, Climbing Staff Tree และ Intellect Tree
วงศ์ : CELASTRACEAE
กระทงลายเป็นพรรณไม้ที่ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการใช้เมล็ด ขึ้นได้ในดินทุกชนิด ชอบแสงแดดแบบเต็มวัน สามารถพบต้นกระทงลายได้ทั่วไป โดยมักขึ้นตามป่าเบญจพรรณ ป่าโปร่ง ป่าดงดิบ ป่าผลัดใบ ป่าละเมาะ หรือตามพื้นที่โล่ง ที่ระดับความสูงเหนือระดับน้ำทะเลตั้งแต่ 0-1,300 เมตร และจะพบได้มากทางภาคเหนือและทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ประโยชน์ของต้นกระทงลาย ยอดอ่อนสามารถนำมาใช้แกงใส่ไข่มดแดง หรือใช้ลวกรับประทานร่วมกับน้ำพริก น้ำมันจากเมล็ดใช้ตามไฟหรือเคลือบกระดาษกันน้ำซึม ผลสามารถนำไปสกัดน้ำมันทำเป็นน้ำมันเชื้อเพลิงได้ ในสมัยก่อนจะใช้เมล็ดแก่บีบเอาน้ำมันสำหรับใช้จุดตะเกียง
ลักษณะสมุนไพร :
กระทงลายเป็นไม้เถาเนื้อแข็งขนาดใหญ่ มีความสูงของต้นประมาณ 3-10 เมตร หรือขึ้นพาดพันต้นไม้อื่นไปได้ไกลถึง 10 เมตร เปลือกลำต้นเป็นสีน้ำตาลปนสีเทา ผิวขรุขระเล็กน้อย ตามกิ่งจะมีรูอากาศกระจายอยู่ทั่วไป ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับกัน ลักษณะของใบเป็นรูปรี หรือรูปวงรี หรือเป็นรูปวงรีแกมรูปขอบขนาน ปลายใบแหลม โคนใบมนสอบเข้าหากัน ส่วนขอบใบหยักละเอียดเป็นฟันเลื่อย ใบมีขนาดกว้างประมาณ 2.5-6 เซนติเมตร และยาวประมาณ 5-8 เซนติเมตร หลังใบเรียบ ส่วนท้องใบมีขนอยู่ประปราย มีเส้นแขนงใบประมาณ 5-9 คู่ มองเห็นได้ชัดเจน และก้านใบยาวประมาณ 0.8-2.5 เซนติเมตร ดอกเป็นช่อแบบแยกแขนงที่ปลายกิ่งหรือปลายยอด ยาวประมาณ 4-8 นิ้ว ดอกเป็นแบบแยกเพศ ดอกย่อยมีขนาดเล็กและมีจำนวนมาก ดอกเป็นสีขาวอมสีเหลือง ดอกมีกลีบดอก 5 กลีบ และมีกลีบเลี้ยงดอก 5 กลีบ โคนกลีบดอกเชื่อมติดกันคล้ายรูประฆัง ปลายกลีบดอกแยกออกเป็นแฉก ผลมีลักษณะค่อนข้างกลม ผลมีขนาดกว้างประมาณ 5-8 มิลลิเมตร และยาวประมาณ 5-10 มิลลิเมตร ผิวผลเรียบ มีลักษณะเป็นพู 3 พู ที่ปลายผลมียอดเกสรเพศเมียติดอยู่ ต่อพอผลแก่เต็มที่แล้วเกสรที่ปลายก็จะหลุดออก ผลอ่อนเป็นสีเขียว
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ใบ, เมล็ด, ผล, ราก และ เปลือกต้น
สรรพคุณทางยา :
- ใบ กระตุ้นประสาท ยาแก้ไข้ลงท้องหรืออาการท้องเดิน ช่วยรักษาโรคบิด ถอนพิษฝิ่น
- เมล็ด ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในด้านความจำ ยาแก้ไข้ ช่วยขับเหงื่อ รักษาโรคเหน็บชา รักษาโรคปวดตามข้อ ปวดตามกล้ามเนื้อ ยาแก้โรคอัมพาต
- ผล ช่วยบำรุงโลหิต ช่วยแก้ลมจุกเสียด ช่วยแก้พิษงู
- ราก ยาแก้ไข้มาลาเรีย ยาแก้ไข้ลงท้องหรืออาการท้องเดิน แก้อาการปวดท้อง
- เปลือกต้น ยาแก้ไข้มาลาเรีย แก้อาการบิด
วิธีการใช้ :
- กระตุ้นประสาท ยาแก้ไข้ลงท้องหรืออาการท้องเดิน ช่วยรักษาโรคบิด ถอนพิษฝิ่น นำใบนำมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในด้านความจำ ยาแก้ไข้ ช่วยขับเหงื่อ รักษาโรคเหน็บชา รักษาโรคปวดตามข้อ ปวดตามกล้ามเนื้อ ยาแก้โรคอัมพาต นำเมล็ดมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- ช่วยบำรุงโลหิต ช่วยแก้ลมจุกเสียด ช่วยแก้พิษงู นำผลมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- ยาแก้ไข้มาลาเรีย ยาแก้ไข้ลงท้องหรืออาการท้องเดิน แก้อาการปวดท้อง นำรากมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
- ยาแก้ไข้มาลาเรีย แก้อาการบิด นำเปลือกต้นมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
ถิ่นกำเนิด :
กระทงลายเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในจีนตอนใต้ พม่า อินเดีย ภูมิภาคอินโดจีน ภูมิภาคมาเลเซีย จนถึงออสเตรเลีย และนิวแคลิโดเนีย
.
