ส้มโอมือ
ชื่อสมุนไพร : ส้มโอมือ
ชื่อเรียกอื่นๆ : ส้มมือ (ทั่วไป), ฝูโส่ว, ฝูโส่วกัน (จีนกลาง) และ ส้มนิ้วพระหัตถ์
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Citrus medica L. var. sarcodactylis
ชื่อสามัญ : Buddha’s fingers, Buddha’s hand และ Fingered Citron
วงศ์ : RUTACEAE
ส้มโอมือเป็นพรรณไม้ที่ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการตอนกิ่ง เจริญเติบโตได้ดีในดินที่มีอินทรียวัตถุสูง ไม่ชอบแดดจัด นิยมนำมาใช้ทำเป็นยาดมส้มโอมือ เครื่องหอม หรือใช้ผสมในน้ำยาทำความสะอาด เพราะมีกลิ่นหอม ในประเทศจีนและญี่ปุ่นจะนิยมนำไปวางไว้ในห้องนอนและห้องน้ำเพื่ออบกลิ่น ดับกลิ่น ในประเทศจีนและญี่ปุ่นจะใช้ส้มโอมือเป็นผลไม้มงคลในพิธีกรรมต่างๆ ทางศาสนา ผลไม่สามารถนำมารับประทานได้โดยตรง แต่อาจนำเปลือกมาใช้ผสมในอาหารได้ ในผลส้มโอมือ พบน้ำมันระเหย และในน้ำมันระเหยพบสาร Limettin, Citropen อีกทั้งยังพบสาร Diosmin, Hesperidin และวิตามินซี เป็นต้น
ลักษณะสมุนไพร :
ส้มโอมือเป็นไม้พุ่มกึ่งไม้ยืนต้นขนาดเล็ก มีความสูงของต้นประมาณ 2-4 เมตร เปลือกลำต้นเรียบเป็นสีน้ำตาล กิ่งอ่อนเป็นสีม่วงแดง ตามกิ่งและลำต้นมีหนามแข็งยาวหรือสั้นขึ้นอยู่ทั่วไป ใบเป็นใบประกอบแบบลดรูป ใบย่อยมีใบเดียว ออกเรียงสลับ ลักษณะของใบเป็นรูปไข่ ปลายใบมน โคนใบมน ส่วนขอบใบเรียบจักเป็นซี่ฟัน หลังใบเรียบเป็นสีเขียมเข้มและเป็นมัน ส่วนท้องใบมีสีอ่อนกว่า ก้านใบสั้น ออกดอกเดี่ยวหรือออกเป็นกระจุกประมาณ 2-3 ดอก โดยจะออกตามวอกใบและกิ่ง ดอกเป็นสีขาว มีกลีบดอก 5 กลีบ กลีบหนาแข็ง กลีบดอกด้านนอกเป็นสีม่วงแดง หลุดร่วงได้ง่าย โคนกลีบดอกสีขาว ปลายกลีบดอกเป็นสีม่วง และยังมีกลีบเลี้ยงดอกอีก 5 กลีบ ดอกมีเกสรเพศผู้เป็นเส้นสีขาวหรือสีเหลืองจำนวนมากอยู่ตรงโคนติดกันเป็นกระเปาะ มีเกสรเพศผู้ 30 อัน ลักษณะของผลเป็นรูปทรงรีขนาดใหญ่ ปลายผลแยกออกเป็นแฉกงอคล้ายนิ้วมือหรือคล้ายหนวดปลาหมึก ผลมีขนาดยาวประมาณ 10-25 เซนติเมตร โคนผลเรียว ผิวผลขรุขระเป็นมัน ผลอ่อนเป็นสีเขียว เมื่อสุกแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองอมส้ม มีกลิ่นหอม ไม่มีเนื้อผลและเมล็ด
ส่วนที่นำมาใช้ประโยชน์ : ผล และ เปลือกผล
สรรพคุณทางยา :
- ผล ช่วยแก้อาการวิงเวียนศีรษะ ยาแก้เลือดออกตามไรฟัน ยากัดเสมหะ ช่วยละลายเสมหะ ช่วยแก้อาการคลื่นไส้อาเจียน ช่วยแก้อาการไอ แก้ไอเย็น ไอหืดหอบ แก้อาการไอชื้น หลอดลมอักเสบเรื้อรัง ยาแก้อาหารไม่ย่อย ยาแก้ลมขึ้นท้องอืดท้องเฟ้อ จุกเสียดแน่นท้อง ปวดท้อง ปวดกระเพาะ ช่วยแก้กระเพาะอักเสบเรื้อรัง ยาฟอกเลือด ประจำเดือนสตรี แก้ลมคั่งค้างในตับหรือกระเพาะอาหาร ยาแก้ปวดกระษัยลม
- เปลือกผล บรรเทาอาการเป็นลม หน้ามืดตาลาย บำรุงหัวใจ กระตุ้นหัวใจ ทำให้เลือดลมดี ยาบำรุงตับ
วิธีการใช้ :
- ช่วยแก้อาการวิงเวียนศีรษะ ยาแก้เลือดออกตามไรฟัน ยากัดเสมหะ ช่วยละลายเสมหะ ช่วยแก้อาการคลื่นไส้อาเจียน ช่วยแก้อาการไอ แก้ไอเย็น ไอหืดหอบ แก้อาการไอชื้น หลอดลมอักเสบเรื้อรัง ยาแก้อาหารไม่ย่อย ยาแก้ลมขึ้นท้องอืดท้องเฟ้อ จุกเสียดแน่นท้อง ปวดท้อง ปวดกระเพาะ ช่วยแก้กระเพาะอักเสบเรื้อรัง ยาฟอกเลือด ประจำเดือนสตรี แก้ลมคั่งค้างในตับหรือกระเพาะอาหาร ยาแก้ปวดกระษัยลม นำผลแห้งให้ใช้ครั้งละ 3-10 กรัม นำมาต้มกับน้ำรับประทานหรือใช้เข้ากับตำรายาอื่น
- บรรเทาอาการเป็นลม หน้ามืดตาลาย บำรุงหัวใจ กระตุ้นหัวใจ ทำให้เลือดลมดี ยาบำรุงตับ นำเปลือกผลมาต้มกับน้ำ ดื่มรับประทาน
ถิ่นกำเนิด :
ส้มโอมือเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
.
